1.1. Welk recht is van toepassing op het vermogen van de echtgenoten? Welke criteria/regels worden gebruikt om het toepasselijke recht te bepalen? Welke internationale verdragen moeten worden gerespecteerd met betrekking tot bepaalde landen?

Voor huwelijken gesloten tot en met 28 januari 2019 gelden de eigen internationale Duitse regels. Bij afwezigheid van een rechtskeuze, is het gemeenschappelijk nationaal recht van de echtgenoten ten tijde van het huwelijk van toepassing. Indien de echtgenoten op dat moment niet dezelfde nationaliteit hebben, is het recht van het land waar zij gezamenlijk verblijven van toepassing. Als alternatief kunnen de gevolgen van het huwelijk worden beheerst door het recht van het land waar de echtgenoten het nauwst mee verbonden zijn (art. 15, lid 1 EGBGB [de wet tot invoering van het Duitse burgerlijk wetboek] juncto art. 14, lid 1, 1-3 EGBGB).

In art. 16, lid 1 EGBGB is een bepaling opgenomen met betrekking tot de bescherming van derden die te goeder trouw handelen en die rechtmatig vertrouwen op het toepassen van het Duits huwelijksvermogensrecht bij afwezigheid van een afwijkende registratie in het Register voor huwelijksvermogensstelsels

In het Duits-Iraanse Vriendschapsverdrag van 17 februari 1929 is voorzien in de toepassing van het respectievelijke nationaal recht op de echtgenoten die beiden Iraniërs zijn in Duitsland en op echtgenoten die beiden Duits zijn in Iran (vgl. eindprotocol met betrekking tot art. 8, lid 3 van het Verdrag). Daarnaast zijn krachtens art. 15, lid 4 EGBGB de bepalingen van de Wet betreffende het huwelijksvermogensstelsel van (Duitse) ontheemden en vluchtelingen van toepassing.

Na de inwerkingtreding van de Europese Verordening (EU) 2016/1103 van 24 juni 2016 gelden nieuwe regels om te bepalen welk recht van toepassing is op alle huwelijken die worden aangegaan vanaf 29 januari 2019 en op huwelijken die werden aangegaan voor de datum waarop de Verordening van kracht werd indien de echtgenoten na29 januari 2019 een recht hebben gekozen dat van toepassing is op hun huwelijksvermogensstelsel.

Bij gebreke aan een rechtskeuze bepaalt artikel 26 het toepasselijk recht als volgt:

• De eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de echtgenoten na de huwelijkssluiting.
• Bij gebreke daaraan, de nationaliteit van beide echtgenoten op het tijdstip van de huwelijkssluiting. Dit criterium kan niet worden toegepast wanneer beide echtgenoten dezelfde dubbele nationaliteiten hebben.
• Bij gebreke daaraan, het recht van de staat waarmee de echtgenoten samen op het tijdstip van de huwelijkssluiting de nauwste band hadden.

Bij wijze van uitzondering en op voorwaarde dat een van de echtgenoten hierom vraagt, kan de bevoegde rechterlijke instantie beslissen dat het recht van een andere staat dan deze van de eerste gewone gemeenschappelijke verblijfplaats na de huwelijkssluiting van toepassing is (art. 22.3).

1.2. Hebben de echtgenoten de mogelijkheid het toepasselijke recht te kiezen? Zo ja, door welke beginselen wordt deze keuze dan bepaald (bijvoorbeeld voor welk recht kan gekozen worden, vormvereisten, retroactiviteit)?

Tot en met 28 januari 2019 staat het Duitse recht in principe de rechtskeuze toe, maar beperkt tot bepaalde rechtssystemen. Het is bijvoorbeeld mogelijk om het recht van een land te kiezen indien een van beide echtgenoten de nationaliteit heeft van dat land of er zijn/haar gewone verblijfplaats heeft. Ook kan, uitsluitend met betrekking tot onroerend goed, het recht van het land waar het onroerend goed zich bevindt, worden gekozen (art. 15, lid 2 EGBGB). De rechtskeuze moet worden vastgelegd in een authentieke akte. Alleen indien deze keuze in het buitenland wordt gemaakt, is het voldoende om te voldoen aan de formele vereisten die van toepassing zijn voor het huwelijkscontract / huwelijkse voorwaarden zoals vastgelegd in het gekozen recht of in het recht van het land waar de keuze wordt gemaakt (art. 14, lid 4 EGBGB en art. 15, lid 3 EGBGB).

Verordening (EU) 2016/1103 voorziet de mogelijkheid om het recht van een van de staten waarvan ten minste een van de echtgenoten de nationaliteit heeft of het recht van de gewone verblijfplaats van een van de echtgenoten op het ogenblik van de keuze, te kiezen als recht dat van toepassing is op hun huwelijksvermogensstelsel (art. 22). Deze keuze kan slechts geldig worden gemaakt vanaf 29 januari 2019 binnen het kader van een huwelijkscontract/huwelijkse voorwaarden of een rechtskeuzeovereenkomst en overeenkomstig de vormvereisten vermeld in artikel 23. De echtgenoten kunnen de regelingen voor hun huwelijksvermogensstelsel contractueel vastleggen (huwelijkscontract/huwelijkse vooraarden). Het huwelijkscontract/de huwelijkse voorwaarden moet(en) worden verleden door een notaris en beide partijen moeten aanwezig zijn. (artikels 1408, 1410 van het Duits Burgerlijke Wetboek (“BGB”)).

Ten slotte heeft de keuze van het recht dat van toepassing is op het huwelijksvermogensstelsel slechts gevolgen voor de toekomst, behalve indien de echtgenoten anders overeenkomen en zonder afbreuk te doen aan de rechten van derden.

2.1. Beschrijf de algemene beginselen: Welke goederen maken deel uit van de gemeenschap van goederen? Welke goederen zijn onderdeel van het privé vermogen van de echtgenoten?

Het wettelijk huwelijksvermogensstelsel is dat van gemeenschap van aanwinsten. Dit komt in feite neer op een scheiding van goederen. Noch de goederen van de man, noch die van de vrouw worden het gemeenschapelijk vermogen van de echtgenoten (paragraaf 1363, lid 2 BGB [Duits burgerlijk wetboek]). Dezelfde regel is van toepassing voor de goederen die een echtgenoot verkrijgt na het aangaan van het huwelijk. Indien de goederen van de echtgenoten tijdens het huwelijk echter toenemen, dan wordt dit gelijk verdeeld bij de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel, in het bijzonder als gevolg van een echtscheiding of het overlijden van een van beide echtgenoten. Over het algemeen worden de echtgenoten niet beperkt in het beheer van hun goederen en zijn zij niet aansprakelijk voor schulden van de andere echtgenoot (voor beperkingen in het beheer, zie 2.4.; met betrekking tot aansprakelijkheidsvoorwaarden, zie 2.5.).

2.2. Zijn er wettelijke veronderstellingen met betrekking tot de toekenning van goederen?

Er bestaat een (weerlegbaar) vermoeden in het voordeel van schuldeisers dat bepaalde goederen toebehoren aan een van beide echtgenoten. Dit is voornamelijk van belang in het kader van de gedwongen tenuitvoerleggen verplichte handhaving (zie 2.6.).

2.3. Moeten de echtgenoten een inventaris van de bezittingen opstellen? Zo ja, wanneer en hoe?

De echtgenoten hoeven geen boedelbeschrijving op te stellen. Het opstellen van een boedelbeschrijving aan het begin van het huwelijk ("startvermogen") maakt het wel eenvoudiger om de aanwinsten die tijdens het huwelijk zijn ontstaan aan te tonen (zie 5.3.). Indien er geen boedelbeschrijving van het startvermogen is opgesteld, is er sprake van een weerlegbaar vermogen dat het eindvermogen van een echtgenoot zijn/haar aanwinsten vormen (paragraaf 1377, lid 3 BGB).

2.4. Wie is verantwoordelijk voor het beheer van het vermogen? Wie mag goederen vervreemden? Mag één echtgenoot alleen de goederen vervreemden/beheren of is de toestemming van de andere echtgenoot nodig (bijvoorbeeld in geval van vervreemding van echtelijke woning)? Welk effect heeft de ontbrekende toestemming op de geldigheid van een overdracht en op de tegenwerpbaarheid daarvan aan een derde?

Over het algemeen kunnen de echtgenoten vrij beschikken over hun respectieve vermogen tijdens het huwelijk, onder voorbehoud van andersluidende overeenkomsten.

De vrijheid om te beschikken over vermogen is echter als volgt beperkt:

• Een echtgenoot mag niet pogen zijn gehele vermogen te vervreemden zonder toestemming van de andere echtgenoot. Overeenkomstig de rechtspraak kunnen goederen die 80 % van het huwelijksvermogen van de beschikkende echtgenoot bedragen worden beschouwd als "het gehele vermogen" (paragraaf 1365 BGB). In de praktijk wordt aan deze voorwaarden vaak voldaan in het geval van onroerend goed.
• Daarnaast mag een echtgenoot alleen huishoudelijke voorwerpen vervreemden (die zijn of haar exclusieve eigendom zijn) met toestemming van de andere echtgenoot (paragraaf 1369 BGB). De "echtelijke woning" valt niet onder de huishoudelijke voorwerpen. In dit geval wordt echter in de praktijk vaak voldaan aan de voorwaarden in paragraaf 1365 BGB, zoals voormeld.

Indien de andere echtgenoot niet vooraf toestemming geeft, dan wordt een contract opgeschort en heeft dit geen juridische gevolgen tot de echtgenoot toestemming geeft (paragraaf 1366, lid 1 BGB). Indien er geen toestemming wordt gegeven, is het contract ongeldig. In bepaalde gevallen kan de familierechter toestemming geven in plaats van de echtgenoot die geen toestemming geeft. Indien een derde eist dat zijn contractspartner de toestemming verleent, dan moet deze toestemming binnen twee weken worden meegedeeld aan de derde. Anders wordt de toestemming geacht te zijn weerhouden.

2.5. Is een overdracht verricht door de ene echtgenoot ook bindend voor de andere?

Over het algemeen zijn verplichtingen die door een van beide echtgenoten zijn aangegaan alleen bindend jegens hem/haar. Indien een echtgenoot echter toestemming heeft om verbintenissen aan te gaan om ervoor te zorgen dat aan de dagelijkse behoeften van het gezin wordt voldaan, dan zijn de gevolgen van deze verbintenissen ook bindend jegens de andere echtgenoot (paragraaf 1357, lid 1 BGB).

2.6. Wie is aansprakelijk voor de schulden tijdens het huwelijk? Op welke goederen kunnen schuldeisers zich verhalen?

De echtgenoten zijn alleen aansprakelijk voor hun eigen schulden, tenzij een echtgenoot, bij wijze van uitzondering, aansprakelijk wordt als gevolg van verbintenissen die zijn aangegaan om aan de dagelijkse behoeften te voldoen (zie 2.5.). Behoudens dit specifieke geval mogen schuldeisers alleen vorderingen instellen tegen het vermogen van de echtgenoot met wie zij een contract hebben gesloten of die op een andere grond aansprakelijk is jegens hen (bijv. aansprakelijkheid wegens onrechtmatige daad).

De gedwongen tenuitvoerlegging wordt vereenvoudigd door het weerlegbaar vermoeden van eigendom (zie 2.2.). Er wordt aangenomen dat roerende goederen in bezit van de ene of de andere echtgenoot toebehoren aan de schuldenaar (beslaglegging) (paragraaf 1362 BGB juncto paragraaf 739 ZPO [Wetboek van burgerlijke rechtsvordering]). Dit vermoeden is niet van toepassing op goederen die exclusief toekomen aan en persoonlijk worden gebruikt door een van de echtgenoten.

3.1. Van welke bepalingen kunnen de echtgenoten afwijken door een contract te makenen en welke niet? Voor welk huwelijksvermogenstelsel kunnen zij kiezen?

Door het aangaan van een huwelijkscontract / huwelijkse voorwaarden kunnen de echtgenoten niet alleen kiezen voor een van de alternatieve bedongen huwelijksvermogensstelsels, maar kunnen ze ook de afzonderlijke bepalingen van het respectievelijke huwelijksvermogensstelsel wijzigen (paragraaf 1408, lid 1 BGB). Daarnaast kunnen de echtgenoten in hun huwelijkscontract / huwelijkse voorwaarden het toepasselijke recht kiezen (zie 1.2.).

In afwijking van het wettelijk stelsel van gemeenschap van aanwinsten kunnen de echtgenoten kiezen voor de scheiding van goederen (paragraaf 1414 BGB), alghele gemeenschap van goederen (paragraaf 1415 e.v. BGB) en het Frans-Duitse huwelijksvermogensstelsel van een optionele gemeenschap van aanwinsten.

Door te kiezen voor de scheiding van goederen, herroepen ze het wettelijk huwelijksvermogensstelsel. Onder deze contractuele vorm van het huwelijksvermogensstelsel, worden de aanwinsten niet verdeeld.

Onder het stelsel van de algehele gemeenschap van goederen (dit komt in de praktijk zelden voor) vormen de goederen van de echtgenoten het gemeenschappelijk vermogen (paragraaf 1416 BGB). Er bestaan echter specifieke beperkingen met betrekking tot het eigen vermogen en het gereserveerd vermogen. Goederen die niet middels een rechtshandeling kunnen worden overgedragen, worden beschouwd als het eigen vermogen van een echtgenoot: (paragraaf 1417, lid 2 BGB). Het eigen vermogen van een echtgenoot omvat bijvoorbeeld schulden die niet overdraagbaar zijn en worden beschermd tegen beslaglegging, salarisgerelateerde schulden en uitgaven voor het levensonderhoud waarop geen beslag kan worden gelegd of het aandeel van een persoonlijk aansprakelijke aandeelhouder in een algemeen of beperkt partnerschap. Het Gereserveerd vermogen omvat, bijvoorbeeld, goederen die in het huwelijkscontract / de huwelijkse voorwaarden worden benoemd als gereserveerd voor een van beide echtgenoten, die zijn verworven als gevolg van het overlijden van een echtgenoot of die hem geschonken zijn door een derde indien de overledene dat zo heeft opgenomen in zijn testament of de derde partij bij de schenking aangeeft dat de goederen moeten worden beschouwd als gereserveerd vermogen.

Het gemeenschappelijk vermogen behoort gezamenlijk toe aan beide echtgenoten (paragraaf 1419 BGB). Indien het huwelijkscontract / de huwelijkse voorwaarden hierover geen bepalingen bevatten, beheren de echtgenoten het gemeenschappelijk vermogen gezamenlijk.

Het Frans-Duitse huwelijksvermogensstelsel van een optionele gemeenschap van aanwinsten kan ook door de echtgenoten worden gekozen, ongeacht of een van beide echtgenoten de Franse nationaliteit heeft of zijn of haar gewone verblijfplaats in Frankrijk heeft. Dit stelsel komt voor het grootste deel overeen met het stelsel van scheiding van goederen, maar voorziet ook in enkele verplichte compensatiemaatregelen en beperkingen op bepaalde regels over het vrij vervreemden van goederen, in het bijzonder de echtelijke woning.

De contractsvrijheid wordt beperkt door het beginsel van goede trouw. Het huwelijkscontract / de huwelijkse voorwaarden moeten derhalve niet alleen voldoen aan de basisregels van openbare orde, maar moeten ook voldoen aan strikte eisen, die eenzijdige discriminatie door een van beide echtgenoten ten tijde van het sluiten van het huwelijkscontract / huwelijkse voorwaarden en gedurende de gehele looptijd ervan uitsluiten.

3.2. Wat zijn de formele vereisten en met wie moet ik contact opnemen?

Overeenkomstig paragraaf 1410 BGB moeten het huwelijkscontract / de huwelijkse voorwaarden worden opgesteld door een notaris in bijzijn van beide partijen.

3.3. Wanneer kan het contract worden gesloten en wanneer treedt het in werking?

De echtgenoten kunnen het huwelijkscontract / de huwelijkse voorwaarden sluiten voorafgaand aan het aangaan van het huwelijk of tijdens het huwelijk. Indien ze voorafgaand aan het huwelijk worden gesloten, dan treden ze pas in werking op het moment dat het huwelijk wordt gesloten (paragraaf 1408 BGB).

3.4. Kan een bestaand contract gewijzigd worden door de echtgenoten? Zo ja, onder welke voorwaarden?

De echtgenoten kunnen het bestaande huwelijkscontract / huwelijkse voorwaarden te allen tijde wijzigen in overeenstemming met de toepasselijke vormvereisten.

3.5. Kan een huwelijkscontract terugwerkende kracht krijgen volgens de nationale wetgeving in uw land, wanneer echtgenoten dit contract tijdens het huwelijk sluiten?

Naar Duits recht wordt een huwelijkscontract dat na de huwelijksvoltrekking is gesloten, overeenkomstig § 1408 lid 1 BGB van kracht bij de sluiting (datum van de notariële akte) of, als het onder een opschortende of regelgevende voorwaarde overeenkomstig § 158 BGB is gesloten, op een andere datum dan na de sluiting is overeengekomen. Indien de boedelscheiding eerder tot stand is gekomen, kan worden overeengekomen dat in geval van verevening van opgebouwde winsten een datum in het verleden van belang is voor de vaststelling van het oorspronkelijke vermogen. Deze wijziging is echter niet van toepassing op het erfbelastingrecht.

4.1. Bestaan er één of meer huwelijksvermogensregisters in uw land? Waar?

In Duitsland wordt het zogenoemde "Register voor huwelijksvermogensstelsels" bijgehouden door de regionale rechtbank, dit zijn de rechtbanken van de deelstaten of "Länder".

4.2. Welke documenten worden geregistreerd? Welke informatie wordt geregistreerd?

Bepalingen die afwijken van de gemeenschap van aanwinsten als wettelijk stelsel evenals de toepasselijkheid van een buitenlands huwelijksvermogensstelsel kunnen in dit register worden opgenomen.

4.3. Hoe en door wie kan de informatie in het register worden geraadpleegd?

Het register is openbaar en kan door een belanghebbende worden geraadpleegd.

4.4. Wat zijn de juridische gevolgen van registratie (geldigheid, tegenstelbaarheid)?

De geldigheid van het huwelijkscontract / huwelijkse voorwaarden hangt niet af van de opname in het register. Om te kunnen vertrouwen op een contractueel bedongen huwelijksvermogensstelsel of een buitenlands huwelijksvermogensstelsel jegens een derde is het echter noodzakelijk om, overeenkomstig paragraaf 1412 BGB (indien van toepassing juncto art. 16, lid 1 EGBGB), het huwelijkscontract / de huwelijkse voorwaarden te registreren in het Register voor huwelijksvermogensstelsels.

4.5. Kan een in het buitenland gesloten huwelijkscontract naar buitenlands recht in uw land worden geregistreerd? Zo ja, onder welke voorwaarden of formaliteiten?

Naar Duits recht kan een buitenlands wettelijk of contractueel huwelijksvermogensstelsel worden ingeschreven in het Duitse huwelijksgoederenregister. De echtgenoten kunnen hun buitenlands huwelijksvermogensstelsel tegenover derden in een rechtshandeling of een rechtsgeding slechts inroepen wanneer het in het Duitse huwelijksvermogensregister is ingeschreven of wanneer de derde van het bestaan ervan op de hoogte is, d.w.z. weet dat een bepaald buitenlands huwelijksvermogensstelsel van toepassing is. Bepalingen van huwelijksvermogensrecht die het wettelijke huwelijksvermogensstelsel uitsluiten of wijzigen, regelingen van facultatieve huwelijksvermogensstelsels en de beperking of uitsluiting van de bevoegdheid van de ene echtgenoot om de andere met rechtsgevolgen te vertegenwoordigen in zaken die de huishouding betreffen, kunnen worden geregistreerd. De registratie is onderworpen aan een verzoek. De rechtbank in het arrondissement waarvan ten minste één van de echtgenoten zijn gewone verblijfplaats heeft, is bevoegd. Indien geen van beide echtgenoten zijn gewone verblijfplaats in Duitsland heeft, is inschrijving niet mogelijk.

5.1. Hoe wordt het vermogen (goederen rechten) verdeeld?

Aangezien er in het geval van een gemeenschap van aanwinsten als wettelijk stelsel ook eigen goederen bestaan, vindt er in het kader van een echtscheiding geen nieuwe toewijzing van het vermogen plaats. Anderzijds worden aanwinsten verrekend (zie 5.3.); in uitzonderlijke gevallen wordt de toewijzing van bepaalde objecten aan een van beide echtgenoten gecompenseerd met een verrekeningsvordering (paragraaf 1383 BGB).

5.2. Wie is aansprakelijk voor de bestaande schulden na echtscheiding/scheiding?

1. Overeenkomstig het stelsel van gemeenschap van aanwinsten is elk van beide echtgenoten aansprakelijk voor zijn of haar eigen schulden. In geval van echtscheiding wordt echter rekening gehouden met de schulden van een echtgenoot bij het berekenen van het verworven vermogen. Schulden moeten worden afgetrokken van de eindafrekening van het vermogen van de echtgenoot en kunnen derhalve leiden tot een negatieve eindafrekening (paragraaf 1375, lid 1 BGB). Bij het verrekenen van de aanwinsten kan een echtgenoot dus verplicht zijn om de andere echtgenoot te compenseren voor zijn of haar schuldverplichtingen. Verrekeningsvorderingen zijn echter altijd beperkt tot de waarde van het bestaande vermogen van de echtgenoot die verplicht is zijn of haar overschot aan aanwinsten te verrekenen (zie 5.3.).
2. Bij het huwelijksvermogensstelsel van scheiding van goederen bestaat geen bepaling voor een verrekening van aanwinsten waarbij rekening wordt gehouden met bestaande schulden.
3. Overeenkomstig het stelsel van gemeenschap van goederen kan een schuld alleen worden gevorderd uit het gemeenschappelijk vermogen van de echtgenoten  indien beide echtgenoten gezamenlijk de schulden zijn aangegaan of een van beide echtgenoten de andere echtgenoot kan binden op basis van het feit dat de schuld is aangegaan bij het beheer van huet gemeenschappelijk vermogen (paragraaf 1438). Alleen de echtgenoot die het gemeenschappelijk vermogen beheert kan altijd aansprakelijk worden gesteld (paragraaf 1437, lid 2 BGB). Wanneer hetgemeenschappelijk vermogenwordt ontbonden, worden de schulden die ten aanzien van het gemeenschappelijk vermogen zijn aangegaan, verrekend om het overschot te kunnen verdelen in twee gelijke delen voor de beide echtgenoten (paragraaf 1476, lid 1 BGB).

5.3. Kan een echtgenoot aanspraak maken op een vergoeding jegens de ander?

1. Overeenkomstig het huwelijksvermogenstelsel van gemeenschap van aanwinsten, worden de door de echtgenoten tijdens het huwelijk verworven aanwinsten verrekend wanneer de gemeenschap van aanwinsten wordt ontbonden (paragraaf 1363, lid 2 BGB). Als gevolg hiervan is de echtgenoot van wie de tijdens het huwelijk verworven afzonderlijke aanwinsten meer bedragen dan die van de andere echtgenoot, verplicht de helft van het verschil aan de andere echtgenoot te betalen (paragraaf 1378 BGB). De individuele toename wordt berekend door het startvermogen af te trekken van het eindvermogen. De verrekening die kan worden gevorderd van een van beide echtgenoten is beperkt tot het bestaande vermogen van die echtgenoot na aftrek van de schulden.
2. Bij het stelsel van scheiding van goederen vindt geen verrekening van de aanwinsten plaats.
3. Het gemeenschappelijk vermogen moet worden “vereffend”. Tijdens deze vereffening moeten de echtgenoten het eens worden over de verdeling van hun gemeenschappelijk vermogen.

In eerste instantie wordt het wettelijk erfdeel van de echtgenoot vastgesteld in overeenstemming met de bepalingen van het erfrecht gelet op de erfgenamen van de overledene. Indien de overledene kinderen of kleinkinderen nalaat, komt het wettelijk erfdeel van de langstlevende echtgenoot op een kwart van de nalatenschap (paragraaf 1931, lid 1 BGB). Indien de overledene geen kinderen of kleinkinderen nalaat, zijn zijn of haar ouders en broers en zussen, net als de langstlevende echtgenoot, wettelijke erfgenamen (paragraaf 1925 BGB). In dat geval wordt het wettelijk erfdeel van de langstlevende echtgenoot verhoogd tot de helft (paragraaf 1931, lid 1 BGB). Alleen indien de overledene geen ouders, broers, zussen, neven, nichten of grootouders nalaat, ontvangt de echtgenoot de gehele nalatenschap (paragraaf 1931, lid 2 BGB ).

Het huwelijksvermogensstelsel kan het werkelijk erfdeel van de echtgenoot op een tweede moment beïnvloeden:

• Bij de gemeenschap van aanwinsten, wordt de verrekeningsvordering van de langstlevende echtgenoot voor een eventuele overschot voldaan door zijn of haar wettelijk erfdeel te verhogen met een kwart van de nalatenschap (paragraaf 1371, lid 1 BGB). Bijvoorbeeld, de langstlevende echtgenoot ontvangt de helft van de nalatenschap indien de overledene kinderen of kleinkinderen nalaat.
• Bij het stelsel van scheiding van goederen ontvangt de langstlevende echtgenoot uitsluitend het wettelijk erfdeel. Indien de langstlevende echtgenoot echter samen met een kind/twee kleinkinderen van de overledene erft, dan wordt het wettelijk erfdeel verhoogd tot de helft/een derde van de nalatenschap (paragraaf 1931, lid 4 BGB).
• Indien een huwelijk onder het stelsel van gemeenschap van goederen wordt ontbonden door het overlijden van een van beide echtgenoten, dan maakt het erfdeel van de overleden echtgenoot in het gemeenschappelijk vermogen deel uit van de nalatenschap. De erfopvolging van de langstlevende echtgenoot vindt plaats overeenkomstig de algemene bepalingen (paragraaf 1482 BGB).

Het staat de echtgenoten vrij om alternatieve erfovereenkomsten te sluiten en om wederkerige bepalingen overeen te komen in de vorm van (gezamenlijke) testamenten of erfovereenkomsten. Na het overlijden van een van beide echtgenoten, kan een nieuw testament van de langstlevende echtgenoot geen afstand doen van het vermogen op een wijze die indruist tegen de bepalingen van een gezamenlijk testament of een gezamenlijke erfovereenkomst, voor zover deze bepalingen als wederzijds bindend zijn vastgesteld door de echtgenoten (het nieuwe testament van de langstlevende echtgenoot kan, bijvoorbeeld, geen afstand doen van het vermogen van de echtgenoten ten nadele van gemeenschappelijke afstammelingen die verplicht zijn benoemd als erfgenamen van de gehele nalatenschap na de dood van zijn/haar partner, vgl. paragraaf 2269 BGB).

Naast de traditionele huwelijksvermogensstelsels kunnen alle echtgenoten ook kiezen voor het Frans-Duitse regime van een optionele gemeenschap van aanwinsten, zonder dat een van beide echtgenoten de Franse of Duitse nationaliteit moet hebben (zie 3.1.). Het Duitse recht bevat geen specifiek huwelijksvermogensstelsel voor internationale koppels.

Tot 30 september 2017 voorzag de Duitse wetgeving in geregistreerde partnerschappen, een wettelijk instituut dat was gelijkgesteld aan het huwelijk en voorbehouden aan koppels van hetzelfde geslacht, overeenkomstig de Wet op Geregistreerde Partnerschappen (Lebenspartnerschaftsgesetz; LPartG).

De Wet van 20 juli 2017 die koppels van hetzelfde geslacht het recht verschaft om te huwen (zie het Duitse Staatsblad BGBL. I, p. 2787) en die van kracht werd op 1 oktober 2017, stelde het huwelijk open voor koppels van hetzelfde geslacht. Huwelijken tussen homoseksuele partners zijn onderworpen aan dezelfde bepalingen als huwelijken tussen heteroseksuele partners, waardoor zij nu ook kunnen adopteren.

Partnerschappen die al waren geregistreerd, blijven bestaan, tenzij beide partners voor de ambtenaar van de burgerlijke stand verklaren dat zij in het huwelijk willen treden (zie § 20a LPartG). Door de openstelling van het huwelijk voor koppels van hetzelfde geslacht zijn geregistreerde partnerschappen overbodig geworden. Bijgevolg is het niet langer mogelijk om een geregistreerd partnerschap aan te gaan.

In het belang van hun geldigheid heeft de Duitse wetgever in een speciale conflictregeling voorzien voor huwelijken en geregistreerde partnerschappen tussen homoseksuele partners: hun grondslag, algemeen en vermogensstelsel en ontbinding zijn onderworpen aan de inhoudelijke bepalingen van de deelstaat waar ze zijn geregistreerd (Art. 17 b, para. 1 in combinatie met subpara. 4 van de inleidende wet bij het Duitse Burgerlijk Wetboek, EGBGB, waar toepasselijk). Als er geregistreerde partnerschappen of huwelijken zijn afgesloten tussen dezelfde personen van hetzelfde geslacht in verschillende deelstaten, dan is het laatst aangegane huwelijk of partnerschap bindend vanaf het moment van afsluiting (Art. 17b para. 3 in combinatie met para. 4 EGBGB, waar toepasselijk).

Conflictregelingen voor partnerschappen tussen heteroseksuele partners die in het buitenland werden geregistreerd, zijn controversieel.

Internationale bevoegdheid in echtscheidingszaken wordt geregeld in Verordening (EG) nr. 2201/2003 (Brussel IIbis-verordening). Met betrekking tot het beslissen in zaken die uitsluitend voortkomen uit huwelijksvermogensstelsels, zijn de Duitse rechtbanken internationaal bevoegd, mits een Duitse rechtbank territoriaal bevoegd is (paragraaf 105 FamFG). In het bijzonder heeft een rechtbank waar reeds een vordering op basis van het huwelijksrecht aanhangig is gemaakt territoriale bevoegdheid. Daarnaast is de rechtbank in de gewone verblijfplaats van de gedaagde echtgenoot over het algemeen bevoegd (paragraaf 262 FamFG).

Verordening (EU) nr. 2016/1103 van de Raad van 24 juni 2016 is van toepassing op alle rechtszaken aangespannen, vonnissen gegeven en akten verleden op of na 29 januari 2019, ongeacht de datum van het huwelijk.

Deze verordening bepaalt dat de volgende instanties bevoegd zijn:

• Voor zaken met betrekking tot het huwelijksvermogensstelsel in geval van overlijden van een van de echtgenoten, ligt de bevoegdheid bij de rechtbank bevoegd voor de erfopvolging (art. 4).
• Voor zaken met betrekking tot het huwelijksvermogensstelsel in geval van verzoek tot echtscheiding, scheiding van tafel en bed of nietigverklaring van het huwelijk, ligt de bevoegdheid in het algemeen bij de rechtbank die bevoegd is om zich uit te spreken over het huwelijksgeschil.
• In andere gevallen kunnen de echtgenoten overeenkomen dat de bevoegdheid ligt bij de lidstaat waarvan het recht van toepassing is of bij de lidstaat waar het huwelijk werd gesloten. Dergelijke overeenkomst (ook wel forumkeuze genoemd) moet schriftelijk worden vastgelegd en moet worden gedateerd en ondertekend door de partijen. Bij gebreke aan een overeenkomst, zijn voor de behandeling van alle vragen met betrekking tot hun huwelijksvermogensstelsel, behalve in geval van overlijden van een van de echtgenoten of van een huwelijksgeschil, over het algemeen de rechtbanken van de lidstaat bevoegd:
  • van de gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de echtgenoten op het tijdstip waarop de zaak aanhangig wordt gemaakt bij de rechtbank; of bij gebreke hieraan
  • van de laatste gewone verblijfplaats van de echtgenoten, indien een van hen daar nog steeds verblijft; of bij gebreke hieraan
  • van de gewone verblijfplaats van de verweerder; of bij gebreke hieraan
  • van de gemeenschappelijke nationaliteit van de echtgenoten.

Uitgezonderd in geval van geschillen zijn notarissen in Duitsland niet gebonden aan deze regels over de rechtsbevoegdheid en kunnen zij daarom vrij handelen, bv. bij het opstellen van een huwelijkscontract/huwelijkse voorwaarden of een rechtskeuzeovereenkomst.