1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?

Małżeński ustrój majątkowy reguluje prawo państwa, w którym oboje małżonkowie posiadają miejsce stałego pobytu (miejscem stałego pobytu jest miejsce, w którym dana osoba faktycznie zamieszkuje z zamiarem pozostania na stałe oraz które uważa za ośrodek swoich interesów osobistych, społecznych i gospodarczych). Jeżeli małżonkowie posiadają miejsca stałego pobytu w różnych państwach, to właściwe jest prawo państwa, którego oboje są obywatelami. Natomiast w przypadku gdy małżonkowie nigdy nie posiadali wspólnego miejsca stałego pobytu i są obywatelami różnych państw, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym zawarli małżeństwo [art. 1.28 ust. 1 kodeksu cywilnego (oznaczonego dalej skrótem k.c.)].

1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?

Małżonkowie mogą dokonać wyboru prawa właściwego. Mogą wybrać prawo państwa, w którym oboje posiadają lub w przyszłości będą posiadać miejsce stałego pobytu, prawo państwa, w którym zawarli małżeństwo lub prawo państwa, którego jeden z małżonków jest obywatelem (art. 1.28 ust. 2 k.c.).

2.1. Proszę opisać ogólne zasady: Jakie dobra są objęte wspólnością majątkową? Jakie dobra stanowią osobisty majątek poszczególnych małżonków?

Przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków po zawarciu małżeństwa należą do ich majątku wspólnego, tak samo jak m.in. dochody i pożytki z majątku osobistego każdego małżonka oraz dochody z pracy lub działalności intelektualnej, uzyskane po zawarciu małżeństwa, Do majątku osobistego każdego małżonka należą:

• przedmioty majątkowe nabyte osobno przez każdego małżonka przed zawarciem małżeństwa;
• przedmioty majątkowe nabyte w drodze dziedziczenia lub darowizny w czasie trwania małżeństwa, chyba że w ostatniej woli spadkodawcy lub w umowie darowizny określono, że dane przedmioty majątkowe mają należeć do majątku wspólnego małżonków;
• rzeczy osobiste małżonka (odzież, przedmioty potrzebne do wykonywania zawodu);
• prawa własności intelektualnej i przemysłowej, z wyjątkiem dochodów pobieranych z tych praw;
• środki pieniężne i rzeczy ruchome potrzebne do wykonywania osobistej działalności zarobkowej przez małżonka, inne niż środki pieniężne i rzeczy ruchome służące do wykonywania wspólnej działalności zarobkowej przez oboje małżonków;
• kwoty odszkodowań i zadośćuczynień otrzymane przez małżonka za doznane szkody niemajątkowe lub uszkodzenia ciała, kwoty otrzymane tytułem pomocy finansowej przeznaczonej na określone cele oraz inne świadczenia powiązane wyłącznie z osobą jednego z małżonków; prawa niezbywalne;
• przedmioty majątkowe nabyte ze środków osobistych lub zysków ze sprzedaży składników majątku osobistego, z wyraźnym zamiarem ich nabycia jako składników majątku osobistego, towarzyszącym małżonkowi w chwili nabycia (art. 3.89 ust. 1 k.c.). 

2.2. Czy istnieją prawne przesłanki dotyczące przydzielania majątku?

Wszystkie przedmioty majątkowe uznaje się za składniki wspólnego majątku, chyba że zostanie wykazane, iż stanowią one składniki majątku osobistego jednego z małżonków (art. 3.88 ust. 2 k.c.).

2.3. Czy małżonkowie powinny sporządzać inwentarz majątku? Jeśli tak, kiedy i jak?

Małżonkowie nie mają obowiązku sporządzania spisu inwentarza.

2.4. Kto odpowiada za zarządzanie majątkiem? Kto jest uprawniony do rozporządzania majątkiem? Czy można dysponować/rozporządzać majątkiem samodzielnie czy też wymagana jest zgoda małżonka (np. sprzedaż wspólnego domu małżonków)? Jakie skutki niesie brak zgody na ważność transakcji prawnej i obowiązywanie wobec osób trzecich?

Użytkowanie, zarząd i rozporządzanie składnikami wspólnego majątku odbywa się za zgodą obojga małżonków (art. 3.92 ust. 1 k.c.). Domniemywa się, że małżonek dokonujący transakcji posiada zgodę współmałżonka, z wyjątkiem przypadków gdy na dokonanie transakcji wymagana jest pisemna zgoda współmałżonka (art. 3.92 ust. 3 k.c.). Transakcje polegające na rozporządzeniu nieruchomością wspólną lub prawami z nią związanymi, lub na ich obciążeniu, jak również transakcje polegające na zbyciu wspólnego przedsiębiorstwa, papierów wartościowych lub obciążeniu praw do nich mogą być dokonywane wyłącznie przez obojga małżonków, z wyjątkiem sytuacji, w której jeden z małżonków uzyskał pełnomocnictwo drugiego małżonka do zawarcia takiej transakcji (art. 3.92 ust. 4 k.c.).

W razie dokonania transakcji bez zgody współmałżonka, współmałżonek ten może zatwierdzić transakcję w ciągu miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o transakcji (art. 3.92 ust. 6 k.c.). Ważność transakcji dokonanej bez zgody współmałżonka i nie zatwierdzonej przez niego później, może ten współmałżonek podważyć, wnosząc skargę w terminie roku od dnia, w którym dowiedział się o transakcji. Należy przy tym wykazać, że druga strona transakcji działała w złej wierze (art. 3.96 ust. 1 k.c.). Ważność transakcji, dla których zawarcia wymagana jest pisemna zgoda współmałżonka lub współdziałanie obojga małżonków można podważyć bez względu na to, czy druga strona transakcji działała w dobrej, czy złej wierze, z wyjątkiem przypadków, gdy jeden z małżonków lub oboje małżonkowie dopuścili się oszustwa przy zawieraniu transakcji lub wprowadzili w błąd instytucje prowadzące rejestry publiczne lub inne instytucje, lub urzędników. Wówczas transakcja może zostać uznana za nieważną tylko jeśli druga strona działała w złej wierze (art. 3.96 ust. 2 k.c.).

2.5. Czy jakiekolwiek transakcje zawierane przez jednego z małżonków mogą obowiązywać w stosunku do drugiego małżonka?

Domniemywa się, że małżonek dokonujący transakcji posiada zgodę współmałżonka, z wyjątkiem przypadków gdy na dokonanie transakcji wymagana jest pisemna zgoda współmałżonka (art. 3.92 ust. 3 k.c.).

2.6. Kto odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w trakcie małżeństwa? Jaki majątek mogą wykorzystać wierzyciele do zaspokojenia swoich roszczeń?

Zaspokojeniu z majątku wspólnego małżonków podlegają następujące zobowiązania:

• zobowiązania polegające na obciążeniu przedmiotów majątkowych stanowiących współwłasność, która istniała w chwili nabycia bądź powstała później;
• zobowiązania związane z kosztami zarządu wspólnym majątkiem;
• zobowiązania związane z utrzymaniem gospodarstwa domowego;
• zobowiązania związane z kosztami prawnymi skargi dotyczącej wspólnego majątku lub interesów rodziny;
• zobowiązania wynikające z transakcji dokonanych przez jednego z małżonków za zgodą współmałżonka, lub później zatwierdzonych przez współmałżonka, jak również zobowiązania wynikające z transakcji, na które wymagana była zgoda współmałżonka, jeżeli takie transakcje były zawierane w interesie rodziny (art. 3.109 ust. 1 k.c.).

Jeżeli wspólny majątek nie wystarcza na zaspokojenie roszczeń wierzycieli, za które małżonkowie odpowiadają solidarnie, to roszczenia zaspokajane są z majątków osobistych małżonków (art. 3.113 k.c.).

3.1. Które przepisy mogą być zmodyfikowane w drodze zawarcia umowy, a które nie podlegają modyfikacjom? Jaki małżeński ustrój majątkowy można wybrać?

W umowie majątkowej małżeńskiej małżonkowie mają prawo ustalić, że:

• przedmioty majątkowe nabyte zarówno przed, jak i w czasie trwania małżeństwa stanowią majątek osobisty każdego z małżonków;
• składniki majątku osobistego nabyte przez małżonka przed zawarciem małżeństwa stają się wspólnym majątkiem po zarejestrowaniu małżeństwa;
• przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa stanowią majątek wspólny z częściową rozdzielnością (art. 3.104 ust. 1 k.c.).

W umowie majątkowej małżeńskiej małżonkowie mogą ustalić, że jeden z wyżej wymienionych ustrojów majątkowych znajdzie zastosowanie do całości ich majątku bądź jedynie do określonej jego części lub poszczególnych rzeczy ruchomych (art. 3.104 ust. 2 k.c.).

W umowie majątkowej małżeńskiej małżonkowie mogą określić małżeński ustrój majątkowy zarówno dla majątku istniejącego, jak i przyszłego (3.104 ust. 3 k.c.).

Umowa majątkowa małżeńska może regulować uprawnienia i powinności związane z zarządem majątkiem, wzajemny obowiązek utrzymania, udział w zaspokajaniu potrzeb rodziny i pokrywaniu wydatków rodzinnych, sposób podziału majątku na wypadek rozwodu, jak również inne sprawy dotyczące stosunków majątkowych miedzy małżonkami (art. 3.104 ust. 4 k.c.).

3.2. Jakie są wymagania formalne i z kim się należy skontaktować?

Umowa majątkowa małżeńska musi zostać zawarta przed notariuszem, oraz zarejestrowana w rejestrze umów majątkowych małżeńskich (zob. pkt. 4) (art. 3.103 k.c.).

3.3. Kiedy można zawrzeć umowę i kiedy wchodzi ona w życie?

Umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta przed rejestracją małżeństwa (umowa przedmałżeńska) lub w każdym czasie po zarejestrowaniu małżeństwa. Umowa zawarta przed rejestracją małżeństwa wchodzi w życie z datą rejestracji małżeństwa. Umowa zawarta po zarejestrowaniu małżeństwa wchodzi w życie z dniem podpisania, chyba że w jej treści przewidziano inaczej (art. 3.102 k.c.).

3.4. Czy małżonkowie mogą zmienić istniejącą umowę? Jeśli tak, na jakich warunkach?

Małżonkowie, działając za obopólną zgodą, mogą w dowolnym czasie zmienić lub rozwiązać umowę majątkową małżeńską, co odbywa się przed notariuszem oraz za sądowym zatwierdzeniem (art. 3.103 ust. 2, art. 3.106 ust. 1 k.c.).

3.5. Czy zgodnie z prawem krajowym umowa majątkowa małżeńska może działać wstecz w przypadku zawarcia takiej umowy przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa?

Na Litwie intercyzę można sporządzić zarówno przed jak i po zawarciu związku małżeńskiego. Intercyza zawarta przed zarejestrowaniem związku małżeńskiego zaczyna obowiązywać w dniu rejestracji tego związku. Intercyza sporządzona po zawarciu związku małżeńskiego zaczyna obowiązywać po jej zawarciu, chyba że w umowie stwierdzono inaczej.

Intercyza wraz z poprawkami może być użyta przeciwko stronom trzecim tylko wtedy, gdy wcześniej została zarejestrowania w Rejestrze Intercyz. Poprawki wniesione do intercyzy nie mają mocy wstecznej.

4.1. Czy w Państwa kraju istnieje więcej niż jeden małżeński ustrój majątkowy? Gdzie?

Na Litwie funkcjonuje rejestr umów majątkowych małżeńskich; rejestr ten prowadzi Centralne Biuro Hipoteczne.

4.2. Jakie dokumenty są rejestrowane? Jakie informacje są rejestrowane?

Rejestruje się w nim umowy majątkowe małżeńskie oraz podziały majątku.

Dane wprowadzane do rejestru zawierają datę zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, dane stron umowy, termin lub warunek wejścia w życie umowy, dane o majątku objętym umową przewidującą dany ustrój majątkowy, wskazanie ustroju majątkowego (ust. 14 rozporządzenia o rejestrze umów majątkowych małżeńskich).

Rejestr zawiera informacje o umowie lub orzeczeniu sądu w sprawie podziału majątku, dane stron umowy lub osób, których dotyczy podział majątku na podstawie orzeczenia sądu, szczegóły dotyczące majątku objętego zatwierdzoną umową lub orzeczeniem sądu o podziale majątku, oraz przewidziany ustrój majątkowy (ust. 15 rozporządzenia o rejestrze umów majątkowych małżeńskich).

4.3. W jaki sposób i kto może uzyskać dostęp do zarejestrowanych informacji?

Wypisy z rejestru wydaje się na piśmie, za pośrednictwem poczty elektronicznej, poczty tradycyjnej lub innych środków komunikacji, oraz bezpośrednio do rąk zainteresowanych (ust. 63 rozporządzenia o rejestrze umów majątkowych małżeńskich).

Dane z rejestru udostępnia się wszystkim osobom, które wskażą racjonalny i zgodny z prawem powód wykorzystania tych danych (ust. 67 rozporządzenia o rejestrze umów majątkowych małżeńskich).

4.4. Jakie są skutki prawne rejestracji (ważność, sprzeciw)?

Na umowę majątkową małżeńską i ewentualne zmiany do niej można powoływać się względem osób trzecich, jeżeli została zarejestrowana z ewentualnymi zmianami w rejestrze umów majątkowych małżeńskich. Reguła ta nie ma zastosowania, jeżeli w chwili transakcji osoba trzecia wiedziała o umowie majątkowej małżeńskiej i ewentualnych zmianach do niej (art. 3.103 ust. 3 k.c.).

4.5. Czy umowa majątkowa małżeńska zawarta w innym państwie zgodnie z obowiązującym w nim prawie może zostać zarejestrowana w Polsce? Jeżeli tak, jakie warunki bądź formalności muszą zostać spełnione?

Umowę małżeńską sporządzoną za granicą można na Litwie zarejestrować w rejestrze małżeńskim. 

Umowę małżeńską zawartą w innym państwie można zarejestrować w rejestrze umów małżeńskich, jeśli co najmniej jedna ze stron posiada osobisty kod identyfikacyjny z litewskiego Rejestru Populacji, wyszczególniony w tej umowie.

Jeśli jeden z małżonków lub konkubentów chce zarejestrować umowę małżeńską, wnieść poprawki do umowy zatwierdzonej w innym państwie lub zarejestrować rozwiązanie tej umowy, może przesłać dane do rejestru umów małżeńskich osobiście, za pośrednictwem upoważnionej osoby, a także drogą pocztową lub elektroniczną.

Wszystkie dane i dokumenty przesyłane do rejestru umów małżeńskich powinny być sporządzone w języku litewskim. Jeśli dokumenty nie są sporządzone w języku litewskim, należy dołączyć do nich tłumaczenia zgodne z procedurami określonymi w aktach prawnych. Umowa małżeńska zawarta w innym państwie musi być poświadczona apostilem lub uwierzytelniona.

5.1. W jaki sposób dzielony jest majątek (prawa in rem)?

Domniemywa się, że udziały małżonków we wspólnym majątku są równe (art. 3.117 ust. 1 k.c.).

Przed przeprowadzeniem podziału majątku małżonków należy wyodrębnić majątek wspólny oraz majątki osobiste małżonków. Majątek wspólny posłuży w pierwszej kolejności do zaspokojenia wymagalnych zobowiązań obciążających majątek wspólny. Jeżeli saldo wspólnego majątku jest dodatnie, to zostaje on podzielony między małżonków, z wyłączeniem przypadków przewidzianych w kodeksie cywilnym (art. 3.118 k.c.).

5.2. Kto odpowiada za istniejące zobowiązania po rozwodzie/separacji?

Małżonkowie pozostają odpowiedzialni za zobowiązania jako współdłużnicy nawet po rozwodzie.

5.3. Czy małżonek ma prawo do żądania wypłaty wyrównania?

Jeżeli wartość części majątku przyznanej przez sąd jednemu z małżonków przewyższa wartość jego udziału we wspólnym majątku, to małżonek ten ma obowiązek wypłaty rekompensaty na rzecz drugiego małżonka (art.3.117 ust. 3 k.c.).

W razie śmierci jednego z małżonków, pozostający przy życiu małżonek jest uprawniony do zachowania połowy wspólnego majątku (art. 52 ustawy o zawodzie notariusza). Ponadto małżonek pozostający przy życiu jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego wraz z innym spadkobiercami (jeżeli istnieją) – krewnymi pierwszego albo drugiego stopnia. Dziedzicząc wraz ze spadkobiercami w pierwszej grupie dziedziczenia (dziećmi), współmałżonek otrzymuje jedną czwartą spadku – jeżeli zmarły pozostawił nie więcej niż troje dzieci. Jeżeli natomiast zmarły pozostawił więcej niż troje dzieci, to jego współmałżonek dziedziczy w równych częściach z dziećmi. Dziedzicząc wraz ze spadkobiercami w drugiej grupie dziedziczenia (rodzicami i wnukami), współmałżonek jest uprawniony do połowy spadku. W przypadku braku spadkobierców z pierwszej lub drugiej grupy, współmałżonek dziedziczy całość spadku (art. 5.13 k.c.).

Nie.

Przepisy litewskiego kodeksu cywilnego o pożyciu bez rejestracji małżeństwa oraz o zarejestrowanych związkach partnerskich nie weszły jeszcze w życie.

Sądy Republiki Litewskiej posiadają właściwość w sprawach rodzinnych, jeżeli przynajmniej jeden z małżonków jest obywatelem Republiki Litewskiej lub bezpaństwowcem posiadającym miejsce stałego pobytu na terytorium Republiki Litewskiej [art. 784 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego Republiki Litewskiej (oznaczonego dalej skrótem k.p.c.)]. Jeżeli oboje małżonkowie posiadają miejsce stałego pobytu na terytorium Republiki Litewskiej, to w sprawach rodzinnych ich dotyczących wyłączną właściwość posiadają litewskie sądy (art. 784 ust. 2 k.p.c.). Sądy Republiki Litewskiej posiadają także właściwość w sprawach rodzinnych, nawet jeżeli oboje małżonkowie są obywatelami państw obcych, ale oboje posiadają miejsce stałego pobytu na terytorium Republiki Litewskiej (art. 784 ust. 3 k.p.c.).

W sprawach dotyczących nieruchomości położonych na terytorium Republiki Litewskiej wyłączną właściwość posiadają sądy litewskie (art. 786 k.p.c.).

Sprawę rozpoznaje sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego (art. 26 i art. 29 k.p.c.).