1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?

Małżeński ustrój majątkowy podlega prawu łotewskiemu, jeżeli małżonkowie posiadają zwyczajowe miejsce zamieszkania na terytorium Łotwy. W przypadku gdy majątek małżonków znajduje się na terytorium Łotwy, to kwestie dotyczące tego majątku reguluje prawo łotewskie, nawet jeśli małżonkowie nie posiadają miejsca zamieszkania na Łotwie (art. 13 łotewskiego kodeksu cywilnego (CC)).

1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?

Prawo łotewskie nie przewiduje wyboru prawa właściwego.

2.1. Proszę opisać ogólne zasady: Jakie dobra są objęte wspólnością majątkową? Jakie dobra stanowią osobisty majątek poszczególnych małżonków?

W ustawowym małżeńskim ustroju majątkowym każdy z małżonków zachowuje majątek, który posiadał przed zawarciem małżeństwa, a także przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa.

Wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez obojga małżonków, przez jednego z małżonków ze wspólnych środków lub przy pomocy drugiego małżonka należą do wspólnego majątku małżonków; w razie wątpliwości domniemywa się, że takie przedmioty stanowią współwłasność obojga małżonków (art. 89 kodeksu cywilnego.).

Do majątków odrębnych małżonków należą:

• majątek, który małżonek posiadał przed zawarciem małżeństwa, lub przedmioty majątkowe zaliczone do majątku odrębnego na podstawie umowy miedzy małżonkami;
• przedmioty majątkowe służące do użytku osobistego jednego z małżonków bądź potrzebne mu do pracy wykonywanej niezależnie od drugiego małżonka;
• przedmioty majątkowe nabyte pod tytułem darmym przez jednego z małżonków w czasie trwania małżeństwa;
• dochód z majątku odrębnego małżonka nie przeznaczony na zaspokojenie potrzeb rodziny lub wspólnego gospodarstwa domowego; oraz
• przedmioty majątkowe zastępujące przedmioty wymienione w poprzednich ustępach (1–4) (art. 91 kodeksu cywilnego).

2.2. Czy istnieją prawne przesłanki dotyczące przydzielania majątku?

Ciężar udowodnienia, że dany przedmiot majątkowy należy do majątku odrębnego, spoczywa na małżonku, który tak twierdzi. Informacja o tym, że dana nieruchomość należy do majątku odrębnego jednego małżonka, powinna znaleźć się w rejestrze nieruchomości.

W razie wątpliwości przyjmuje się, że wspólny przedmiot majątkowy stanowi własność obojga małżonków w równych częściach.

2.3. Czy małżonkowie powinny sporządzać inwentarz majątku? Jeśli tak, kiedy i jak?

Nie istnieją przepisy nakazujące sporządzenie spisu inwentarza.

2.4. Kto odpowiada za zarządzanie majątkiem? Kto jest uprawniony do rozporządzania majątkiem? Czy można dysponować/rozporządzać majątkiem samodzielnie czy też wymagana jest zgoda małżonka (np. sprzedaż wspólnego domu małżonków)? Jakie skutki niesie brak zgody na ważność transakcji prawnej i obowiązywanie wobec osób trzecich?

Małżonkowie mogą swobodnie zarządzać majątkiem odrębnym i korzystać z niego w czasie trwania małżeństwa (art. 90 ust. 1 kodeksu cywilnego).

Małżonkowie wspólnie prowadzą zarząd majątkiem wspólnym i z niego korzystają. Mogą jednak umówić się, że zarząd nad wspólnym majątkiem będzie prowadził jeden z małżonków samodzielnie. Rozporządzenie składnikiem wspólnego majątku wymaga zgody drugiego małżonka (art. 90 ust. 2 kodeksu cywilnego).

W celu ochrony interesu osób trzecich przyjmuje się, że rozporządzenie rzeczą ruchomą nastąpiło za zgodą drugiego małżonka, z wyjątkiem przypadków gdy osoba trzecia wiedziała lub powinna była wiedzieć o braku takiej zgody, bądź o tym, że zbyty lub obciążony przedmiot majątkowy ewidentnie należał do drugiego małżonka.

2.5. Czy jakiekolwiek transakcje zawierane przez jednego z małżonków mogą obowiązywać w stosunku do drugiego małżonka?

Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków na zaspokojenie potrzeb rodziny drugi małżonek odpowiada swoim majątkiem odrębnym wyłącznie wówczas, gdy uzyskane świadczenie zostało spożytkowane na zaspokojenie potrzeb rodziny lub wspólnego gospodarstwa domowego (art. 96 ust. 2 kodeksu cywilnego).

2.6. Kto odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w trakcie małżeństwa? Jaki majątek mogą wykorzystać wierzyciele do zaspokojenia swoich roszczeń?

Zobowiązania jednego z małżonków nie obciążają majątku drugiego małżonka. W przypadku wszczęcia egzekucji długu jednego z małżonków z majątku osobistego drugiego małżonka, małżonek ten może wystąpić o wyłączenie jego majątku odrębnego spod egzekucji (art. 100 kodeksu cywilnego). W razie spłaty długu jednego z małżonków z majątku wspólnego, drugi małżonek może wystąpić o podział majątku lub wyłączenie jego udziału spod egzekucji.

Za zobowiązania zaciągnięte wspólnie na zaspokojenie potrzeb rodziny lub wspólnego gospodarstwa domowego małżonkowie odpowiadają majątkiem wspólnym, a jeżeli nie jest on wystarczający, również majątkiem odrębnym (art. 96 ust. 1 kodeksu cywilnego). Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków na zaspokojenie potrzeb rodziny lub wspólnego gospodarstwa domowego, małżonek ten odpowiada subsydiarnie swoim majątkiem odrębnym, jeżeli wspólny majątek małżonków nie jest wystarczający. Za takie zobowiązania drugi małżonek odpowiada swoim majątkiem odrębnym tylko wówczas, gdy uzyskane świadczenie zostało spożytkowane na zaspokojenie potrzeb rodziny lub wspólnego gospodarstwa domowego (art. 96 ust. 2 kodeksu cywilnego).

3.1. Które przepisy mogą być zmodyfikowane w drodze zawarcia umowy, a które nie podlegają modyfikacjom? Jaki małżeński ustrój majątkowy można wybrać?

W drodze umowy majątkowej małżeńskiej małżonkowie mogą zaprowadzić rozdzielność majątkową lub wspólność majątkową (art. 116 kodeksu cywilnego).

Jeśli małżonkowie umownie zaprowadzą wspólność majątkową, to zarówno majątek posiadany przez małżonków przed zawarciem małżeństwa, jak też majątek nabyty po zawarciu małżeństwa zostaje co do zasady połączony w jedną niepodzielną masę. Taka wspólność majątkowa nie obejmuje jednak przedmiotów majątkowych, które małżonkowie uznali w umowie za składniki majątków odrębnych każdego z małżonków.

Małżonkowie uzgadniają, kto ma prowadzić zarząd wspólnym majątkiem (żona, mąż czy oboje). Jeżeli zarząd wspólnym majątkiem prowadzi tyko jeden małżonek, to może on, z zastrzeżeniem ograniczeń przewidzianym prawem, korzystać z tego majątku i rozporządzać nim we własnym imieniu oraz zobowiązany jest do pokrywania wydatków na rodzinę oraz wspólnego gospodarstwo domowe (art. 124 kodeksu cywilnego). Zgoda drugiego małżonka jest wymagana do zbycia nieruchomości, obciążenia jej hipoteką lub ograniczonym prawem rzeczowym (art. 128 kodeksu cywilnego). Zgoda wymagana jest również na darowiznę wspólnej rzeczy ruchomej, jeżeli taka darowizna przekracza wartość zwyczajnego drobnego podarunku (art. 129 kodeksu cywilnego.). Każdy z małżonków samodzielnie rozporządza własnym majątkiem odrębnym (art. 125 ust. 2 kodeksu cywilnego).

W przypadku wspólności majątkowej małżonek odpowiada własnym majątkiem odrębnym za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka na potrzeby rodziny i wspólnego gospodarstwa domowego tylko wówczas, gdy majątek wspólny oraz majątek odrębny małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, nie wystarczają do pokrycia długu (art. 130 kodeksu cywilnego).

W przypadku zaprowadzenia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków nie tylko zachowuje majątek, który posiadał przed zawarciem małżeństwa, lecz w czasie trwania małżeństwa może także nabywać przedmioty majątkowe, użytkować je, zarządzać i rozporządzać nimi niezależnie od drugiego małżonka (art. 117 kodeksu cywilnego). Małżonek nie może użytkować składników majątku drugiego małżonka, zarządzać ani rozporządzać nimi bez zgody drugiego małżonka (art. 118 ust. 1 kodeksu cywilnego). Małżonkowie mogą jednak uzgodnić, że zarząd majątkiem jednego małżonka będzie prowadził drugi małżonek. Wówczas małżonek prowadzący zarząd odpowiada za straty spowodowane wskutek rażącego niedbalstwa (art. 119 kodeksu cywilnego).

W ustroju rozdzielności majątkowej każdy z małżonków odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem (art. 121 kodeksu cywilnego).

3.2. Jakie są wymagania formalne i z kim się należy skontaktować?

Umowy majątkowe małżeńskie są zawierane przed notariuszem, w obecności obojga małżonków, lub, jeżeli którykolwiek z małżonków nie osiągnął pełnoletniości, w obecności jego przedstawiciela ustawowego (art. 115 kodeksu cywilnego).

3.3. Kiedy można zawrzeć umowę i kiedy wchodzi ona w życie?

Umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta zarówno w czasie trwania małżeństwa, jak i przed jego zawarciem – wówczas zostaje zarejestrowana dopiero po zawarciu małżeństwa (art. 114 kodeksu cywilnego). W stosunkach między małżonkami umowa wchodzi w życie w chwili jej podpisania. Aby jednak móc powoływać się na umowę majątkową małżeńską w stosunkach z osobami trzecimi, musi ona zostać zarejestrowana.

3.4. Czy małżonkowie mogą zmienić istniejącą umowę? Jeśli tak, na jakich warunkach?

Małżonkowie mogą zmienić zawartą umowę zgodnie z wymogami, jakie obowiązywały w chwili jej zawarcia.

3.5. Czy zgodnie z prawem krajowym umowa majątkowa małżeńska może działać wstecz w przypadku zawarcia takiej umowy przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa?

Na Łotwie intercyzę można sporządzić zarówno przed jak i podczas zawierania związku małżeńskiego. Aby intercyza mogła mieć moc wiążącą w odniesieniu do osób trzecich, powinna być zarejestrowana w Rejestrze Majątku Małżeńskiego, a w przypadku nieruchomości – również w Rejestrze Nieruchomości. Intercyza ma moc wiążącą od chwili jej zawarcia. Z tego powodu nie można jej zawrzeć podczas zawierania związku małżeńskiego ze skutkiem obowiązującym wstecz.

4.1. Czy w Państwa kraju istnieje więcej niż jeden małżeński ustrój majątkowy? Gdzie?

Dla skuteczności wobec osób trzecich, małżeński ustrój majątkowy przewidziany w umowie majątkowej małżeńskiej wymaga rejestracji w rejestrze małżeńskich stosunków majątkowych prowadzonym przez Rejestr Przedsiębiorców. Poza tym rejestracji podlegają inne informacje wymagane prawem (zob. 4.2), umowy oraz wyroki, postanowienia i nakazy sądowe dotyczące stosunków majątkowych miedzy małżonkami.

Umowę majątkową małżeńską rejestruje się w oddziale terenowym Rejestru Przedsiębiorców właściwym dla miejsca zamieszkania jednego z małżonków. Jeżeli umowa majątkowa małżeńska zawiera zapisy dotyczące nieruchomości, wówczas umowa podlega rejestracji w rejestrze nieruchomości właściwym dla miejsca położenia nieruchomości.

4.2. Jakie dokumenty są rejestrowane? Jakie informacje są rejestrowane?

Rejestr małżeńskich stosunków majątkowych zawiera następujące informacje:

• dane małżonków;
• informacje o wybranym małżeńskim ustroju majątkowym: rozdzielność majątkowa lub wspólność majątkowa; data rejestracji; informacje o umowie majątkowej małżeńskiej; data ustania ustroju majątkowego małżeńskiego;
• informacje szczegółowe: wyszczególnienie przedmiotów majątkowych należących do majątków odrębnych małżonków; regulacja odpowiedzialności małżonka za zobowiązania współmałżonka, ograniczenia praw majątkowych małżonków; inne informacje dotyczące osób trzecich; adnotacje.

4.3. W jaki sposób i kto może uzyskać dostęp do zarejestrowanych informacji?

Prawo wglądu do rejestru i pobierania odpisów przysługuje każdemu.

4.4. Jakie są skutki prawne rejestracji (ważność, sprzeciw)?

Umowa oraz wyrok sądu o podziale wspólnego majątku stają się skuteczne względem osób trzecich po zarejestrowaniu w rejestrze małżeńskich stosunków majątkowych; jeżeli odnoszą się do nieruchomości, to stają się skuteczne po umieszczeniu w rejestrze nieruchomości.

4.5. Czy umowa majątkowa małżeńska zawarta w innym państwie zgodnie z obowiązującym w nim prawie może zostać zarejestrowana w Polsce? Jeżeli tak, jakie warunki bądź formalności muszą zostać spełnione?

Intercyzę sporządzoną za granicą można na Łotwie zarejestrować w rejestrze małżeńskim. Rejestracji można dokonać po złożeniu kopii intercyzy przetłumaczonej na język łotewski. Więcej informacji znajduje się na stronie.

5.1. W jaki sposób dzielony jest majątek (prawa in rem)?

W ustawowym małżeńskim ustroju majątkowym po rozwodzie każdy z małżonków zachowuje swój majątek odrębny. Majątek wspólny zostaje podzielony na równe części między małżonków.

W razie wyboru ustroju wspólności majątkowej w drodze umowy niezawierającej dalszych postanowień, po rozwodzie wspólny majątek po odliczeniu długów zostaje podzielony na równe części między małżonków (art. 137 kodeksu cywilnego).

Jeżeli umowa majątkowa małżeńska przewiduje ustrój rozdzielności majątkowej, to po rozwodzie nie następuje podział majątku. Każdy z małżonków zachowuje majątek, który do niego należał przed zawarciem małżeństwa, oraz przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa (art. 117 kodeksu cywilnego).

Małżonkowie mogą podpisać umowę w obecności notariusza bądź zawrzeć prywatną umowę o podziale majątku. Taka umowę można zawrzeć tylko w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli małżonkowie nie osiągną porozumienia, spór zostaje skierowany do sadu poprzez wniesienie roszczenia.

5.2. Kto odpowiada za istniejące zobowiązania po rozwodzie/separacji?

Przy podziale majątku uwzględnia się zobowiązania. Małżonkowie mogą spisać umowę o podziale wspólnych zobowiązań. W razie sporu można go oddać pod rozstrzygnięcie sądu, wnosząc roszczenie.

5.3. Czy małżonek ma prawo do żądania wypłaty wyrównania?

W toku postępowania o rozwiązanie małżeństwa bądź po jego rozwiązaniu (były) małżonek może dochodzić świadczenia alimentacyjnego od (byłego) współmałżonka, w wysokości współmiernej do jego środków majątkowych, jeżeli to współmałżonek swoimi czynnościami przyczynił się do rozwiązania małżeństwa, a świadczenie alimentacyjne jest konieczne dla zapewnienia dotychczasowego poziomu życia skarżącego (art. 81 kodeksu cywilnego).

Jeżeli jeden z małżonków, prowadząc zarząd majątkiem drugiego małżonka, poczynił niezbędne wydatki z własnego majątku, to po ustaniu takiego zarządu może żądać od drugiego małżonka zwrotu tych wydatków w zakresie, w jakim sam nie był obowiązany do ich pokrycia (art. 101 kodeksu cywilnego).

Skarżący sam oszacowuje wartość roszczenia; w razie sporu powołuje się biegłego. Ponadto w ustroju wspólności majątkowej małżonek jest obowiązany do zwrotu tego, co wydał ze wspólnego majątku na swój majątek odrębny. Jeżeli małżonek poczynił wydatki z majątku odrębnego na majątek wspólny, to może żądać ich zwrotu z majątku wspólnego (art. 138 kodeksu cywilnego).

Każdy z małżonków, niezależnie od istniejącego ustroju majątkowego, ma prawo do swobodnego rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci (art. art. 88 kodeksu cywilnego).

Małżonek pozostający przy życiu dziedziczy po zmarłym małżonku niezależnie od ustroju majątkowego istniejącego w czasie trwania małżeństwa (art. 392 kodeksu cywilnego).

Jeżeli zmarły pozostawił mniej niż czworo dzieci, to pozostały przy życiu małżonek otrzymuje taki sam udział w spadku po zmarłym, jaki przypada każdemu z dzieci. Jeżeli zmarły pozostawił czworo lub więcej dzieci, to pozostały przy życiu małżonek dziedziczy jedną czwartą spadku (art. 393 kodeksu cywilnego).

Jeżeli zmarły nie pozostawił żywych potomków ani dzieci przysposobionych, to pozostały przy życiu małżonek dziedziczy połowę spadku oraz dodatkowo przedmioty urządzenia domowego małżonków.

Jeżeli zmarły nie posiada pozostających przy życiu potomków ani dzieci przysposobionych, wstępnych, rodzeństwa lub dzieci rodzeństwa lub pozostali uprawnieni spadkobiercy nie zgłaszają się po udział w spadku, to pozostały przy życiu małżonek dziedziczy całość spadku (art. 396 kodeksu cywilnego).

Prawo łotewskie nie przewiduje żadnego szczególnego ustroju majątkowego dla małżeństw międzynarodowych.

Prawo łotewskie uznaje wyłącznie małżeństwo między osobami różnej płci. Nie istnieją przepisy regulujące zarejestrowane bądź niezarejestrowane związki partnerskie.

Wszelkie spory na gruncie prawa cywilnego podlegają rozstrzygnięciu przez sąd. Sprawę rozpoznaje sąd rejonowy (grodzki), o ile nie podlega ona w myśl przepisów rozpoznaniu w pierwszej instancji przez sąd okręgowy.

Jeżeli w toku postępowania rozwodowego następuje podział majątku, to zasadniczo właściwy jest sąd, w którego okręgu pozwany posiada zwyczajowe miejsce zamieszkania (art. 26 ust. 1 łotewskiego kodeksu postępowania cywilnego).

Jeżeli w stosunkach wzajemnych z państwami członkowskimi znajduje zastosowanie rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, to właściwość sądów łotewskich ustala się na podstawie przepisów tego rozporządzenia.