1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?

Prawem właściwym dla małżeńskiego ustroju majątkowego jest prawo państwa, którego oboje małżonkowie są obywatelami, chyba że ustalą inaczej. Jeżeli jednak małżonkowie posiadają różne obywatelstwa, to małżeński ustrój majątkowy reguluje prawo państwa, w którym oboje małżonkowie posiadają pierwsze zwyczajowe miejsce zamieszkania po zawarciu małżeństwa (art. 4 konwencji haskiej z dnia 14 marca 1978 r. o prawie właściwym dla małżeńskich ustrojów majątkowych, której postanowienia zostały transponowane do prawa luksemburskiego ustawą z 17 marca 1984 r.).

1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?

Przyszli małżonkowie, nawet jeśli posiadają wspólne obywatelstwo, mogą dokonać uregulowanego i ograniczonego wyboru prawa właściwego dla ich małżeńskiego ustroju majątkowego. Jako prawo właściwe mogą oni wskazać: prawo państwa, którego jeden z małżonków jest obywatelem w chwili wyboru prawa; prawo państwa, w którym jeden z przyszłych małżonków posiada zwyczajowe miejsce zamieszkania w chwili wyboru prawa; prawo państwa, w którym jeden z małżonków obrał pierwsze zwyczajowe miejsce zamieszkania po zawarciu małżeństwa (art. 3 i art. 6 konwencji haskiej).

Wybór prawa właściwego następuje poprzez bezpośrednie oświadczenie woli w formie przewidzianej dla małżeńskich ustrojów majątkowych lub jednoznacznie wynika z postanowień umowy majątkowej małżeńskiej (art. 11 i art. 13 konwencji haskiej). Artykuł 1387 kodeksu cywilnego (Code civil – k.c.) stanowi, że wybrane prawo nie może naruszać zasad współżycia społecznego ani art. 1388 i nast. kodeksu cywilnego.

2.1. Proszę opisać ogólne zasady: Jakie dobra są objęte wspólnością majątkową? Jakie dobra stanowią osobisty majątek poszczególnych małżonków?

Ustawowym małżeńskim ustrojem majątkowym jest ustrój wspólności majątkowej, zwany również wspólnością nabytków (art. 1400 k.c.). W ustroju tym istnieje rozróżnienie między majątkiem wspólnym a majątkiem odrębnym każdego z małżonków.

Do majątku wspólnego należą nabytki, tj. aktywa pochodzące z zarobków małżonków, pożytków i dochodów z majątków odrębnych, jak również przedmioty majątkowe nabyte odpłatnie przez każdego z małżonków w czasie trwania małżeństwa (art. 1401 k.c.).

Do majątku odrębnego każdego z małżonków zalicza się przedmioty majątkowe posiadane przez każdego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa, przedmioty majątkowe nabyte każdego z małżonków w czasie trwania małżeństwa w drodze dziedziczenia lub darowizny (art. 1405 k.c.) oraz przedmioty osobiste nabyte w czasie trwania małżeństwa, uznawane za składniki majątku odrębnego jednego z małżonków (art. 1404 k.c.).

2.2. Czy istnieją prawne przesłanki dotyczące przydzielania majątku?

Zgodnie z art. 1402 kodeksu cywilnego, wszelkie przedmioty majątkowe, ruchome lub nieruchome uznaje się za składniki majątku wspólnego, chyba że zostanie wykazane, iż zgodnie z przepisami prawa należą one do majątku odrębnego jednego z małżonków.

Zgodnie z art. 1421-1 ust. 4 kodeksu cywilnego składniki wspólnego majątku, których samodzielnego nabycia w czasie trwania małżeństwa nie może dowieść żaden z małżonków, uznaje się za nabyte przez oboje małżonków.

2.3. Czy małżonkowie powinny sporządzać inwentarz majątku? Jeśli tak, kiedy i jak?

Nie istnieją przepisy przewidujące obowiązek sporządzenia spisu inwentarza. Aby jednak uniknąć przyszłych sporów, zaleca się jednak sporządzenie spisu inwentarza poświadczonego notarialnie.

2.4. Kto odpowiada za zarządzanie majątkiem? Kto jest uprawniony do rozporządzania majątkiem? Czy można dysponować/rozporządzać majątkiem samodzielnie czy też wymagana jest zgoda małżonka (np. sprzedaż wspólnego domu małżonków)? Jakie skutki niesie brak zgody na ważność transakcji prawnej i obowiązywanie wobec osób trzecich?

Każdy małżonek może prowadzić zarząd i rozporządzać własnym majątkiem odrębnym oraz z niego korzystać (art. 1428 k.c.), z zastrzeżeniem ograniczenia przewidzianego w art. 215 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym małżonek nie może samodzielnie rozporządzać prawami zabezpieczającymi potrzeby mieszkaniowe rodziny oraz powiązanymi przedmiotami urządzenia domowego. Każdy z małżonków ma swobodę w samodzielnym zarządzaniu i rozporządzaniu majątkiem, który wniósł do majątku wspólnego z jego własnej inicjatywy (art. 1421 k.c.).

Małżonek nie może bez zgody współmałżonka rozporządzać przedmiotami majątkowymi nabytymi przez oboje małżonków w czasie trwania małżeństwa (art. 1421-1 k.c.).

W przypadku gdy jeden z małżonków samodzielnie wykonuje czynność zarządu lub rozporządzenia rzeczą ruchomą, której jest samodzielnym posiadaczem lub korzysta z niej, to w odniesieniu do osób trzecich działających w dobrej wierze uznaje się, że małżonek ten jest uprawniony do samodzielnego wykonania takiej transakcji. Przepis ten nie dotyczy jednostronnych transakcji pod tytułem darmym. Przepis ten nie dotyczy również przedmiotów urządzenia domowego, o których mowa w art. 215 k.c., ani rzeczy ruchomych, których cechy wskazują, że stanowią one własność drugiego małżonka ze względu na ich osobisty charakter (art. 222 k.c.).

Każdy z małżonków odpowiada za uchybienia w prowadzonym przez siebie zarządzie (art. 1421-1 ust. 3 k.c.). Stosuje się przepisy ogólne o odpowiedzialności cywilnej. W przypadku oszustwa lub nadużycia uprawnień małżonek może zażądać unieważnienia dokonanej przez współmałżonka transakcji dotyczącej składnika majątku wspólnego. Termin na wystąpienie z wnioskiem o unieważnienie wynosi dwa lata od dnia, w którym małżonek dowiedział się o danej transakcji, lecz w żadnym wypadku nie więcej niż dwa lata od ustania wspólności (art. 1427 k.c.).

2.5. Czy jakiekolwiek transakcje zawierane przez jednego z małżonków mogą obowiązywać w stosunku do drugiego małżonka?

Każdy z małżonków może samodzielnie zawierać umowy dotyczące utrzymania gospodarstwa domowego lub wychowania dzieci. Za zaciągnięte wówczas zobowiązanie jego współmałżonek odpowiada solidarnie. Odpowiedzialność solidarna nie powstaje w razie wydatków ewidentnie nadmiernych wobec sposobu prowadzenia gospodarstwa domowego, użyteczności lub bezużyteczności transakcji bądź dobrej lub złej wiary osoby trzeciej będącej stroną transakcji. Odpowiedzialność solidarna nie powstaje również za zobowiązania wynikające z zakupów na raty, jeżeli nie zostały dokonane za zgodą obojga małżonków (art. 220 k.c.).

2.6. Kto odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w trakcie małżeństwa? Jaki majątek mogą wykorzystać wierzyciele do zaspokojenia swoich roszczeń?

Każdy z małżonków odpowiada za zobowiązania osobiste (art. 1410 k.c.).

Wierzyciele ze zobowiązań osobistych mogą żądać zaspokojenia z majątku odrębnego małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, oraz z przedmiotów majątkowych nabytych samodzielnie przez tego małżonka w czasie trwania małżeństwa (art. 1411-1413 k.c.).

W celu zaspokojenia zobowiązania zaciągniętego samodzielnie przez jednego z małżonków wierzyciel może zająć wspólny majątek oraz majątek odrębny małżonka, który zaciągnął zobowiązanie. Co do zasady wierzyciel nie może zająć majątku odrębnego małżonka, który nie zaciągał zobowiązania, chyba że zobowiązanie takie zostało zaciągnięte osobiście lub solidarnie przez oboje małżonków lub małżonek, który nie zaciągał zobowiązania, wystąpił w roli poręczyciela (art. 1412-1414 k.c.).

3.1. Które przepisy mogą być zmodyfikowane w drodze zawarcia umowy, a które nie podlegają modyfikacjom? Jaki małżeński ustrój majątkowy można wybrać?

Małżonkowie nie mają obowiązku podlegać ustrojowi ustawowemu, ale mogą swobodnie zawrzeć umowę majątkową małżeńską dostosowaną do ich własnej sytuacji.

Kodeks cywilny wyszczególnia trzy podstawowe kategorie umownych ustrojów majątkowych:

• wspólność majątkową,
• rozdzielność majątkową,
• udział we wspólnocie nabytków .

Wszystkie ustroje umowne oparte są na zasadzie wyboru małżeńskiego ustroju majątkowego według swobodnego uznania małżonków. Swoboda w tym względzie podlega jednak pewnym ograniczeniom, jako że małżonkowie muszą przestrzegać określonych zasad.

Stąd też umowa majątkowa małżeńska nie może naruszać zasad współżycia społecznego (art. 1387 k.c.), wprowadzać odstępstw od przepisów o władzy rodzicielskiej, kurateli i opiece (art. 1388 k.c.) ani zawierać postanowień lub odstępstw, których skutek polegałby na zmianie ustawowego porządku dziedziczenia (art. 1389 k.c.). Wymagana jest zgodność ze wszystkimi unormowaniami zawartymi w art. 212–226 k.c., z wyjątkiem tych odnoszących się do wykonywania umów majątkowych małżeńskich.

Ustroje wspólności majątkowej zostały przedstawione w art. 1497 i nast. k.c. Małżonkowie mogą wybrać spośród kilku ustrojów majątkowych małżeńskich, z których najbardziej znany przewiduje nieograniczoną wspólność, zdefiniowaną w art. 1526 k.c. W przypadku nieograniczonej wspólności majątkowej całość obecnych i przyszłych składników majątku, zarówno ruchomego jak i nieruchomego, należy do majątku wspólnego. Wówczas małżonkowie nie posiadają majątków odrębnych, z wyjątkiem rzeczy o charakterze ściśle osobistym. Wszystkie zobowiązania małżonków są wspólne i oboje małżonkowie odpowiadają za nie solidarnie. Dotyczy to również zobowiązań zaciągniętych osobno przed zawarciem małżeństwa.

Ustrój rozdzielności majątkowej regulują art. 1536–1541 k.c.. W tym ustroju co do zasady małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego. Całość składników majątkowych należy do jednego albo drugiego małżonka. Każdy z małżonków zarządza i swobodnie rozporządza swoim majątkiem osobistym oraz korzysta z niego i odpowiada za wszelkie zobowiązania zaciągnięte przez siebie przed zawarciem lub po zawarciu małżeństwa (art. 1536 k.c.). Jedyny wyjątek stanowią zobowiązania zaciągnięte przez małżonka na zaspokojenie potrzeb związanych z utrzymaniem gospodarstwa domowego lub wychowaniem dzieci.

Ustrój wspólności nabytków regulują art. 1569–1581 k.c. Każdy z małżonków wykonuje zarząd i swobodnie rozporządza majątkiem osobistym oraz z niego korzysta. W czasie trwania małżeństwa ustrój ten funkcjonuje jak rozdzielność majątkowa, natomiast w razie ustania małżeństwa jak wspólność majątkowa (art. 1569 k.c.).

3.2. Jakie są wymagania formalne i z kim się należy skontaktować?

Wszystkie umowy majątkowe małżeńskie zawiera się przed notariuszem (art. 1394 k.c.). Jest zatem istotny, by zgłosić się do notariusza w celu zawarcia takiej umowy.

3.3. Kiedy można zawrzeć umowę i kiedy wchodzi ona w życie?

Umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta przed zawarciem małżeństwa lub w czasie jego trwania. Umowa zawarta przed zawarciem małżeństwa może wejść w życie dopiero z dniem zawarcia małżeństwa (art. 1395 k.c.). Umowa zawarta w czasie trwania małżeństwa wchodzi w życie między stronami z datą sporządzenia aktu notarialnego (art. 1397 ust. 2 k.c.).

3.4. Czy małżonkowie mogą zmienić istniejącą umowę? Jeśli tak, na jakich warunkach?

Po upływie dwóch lat od zaprowadzenia umownego lub ustawowego małżeńskiego ustroju majątkowego oraz z zastrzeżeniem określonych ograniczeń strony mogą dokonać zmian w zaprowadzonym ustroju lub w całości zastąpić go innym ustrojem. Takiej zmiany dokonuje się w formie aktu notarialnego (art. 1397 ust. 1 k.c.).

3.5. Czy zgodnie z prawem krajowym umowa majątkowa małżeńska może działać wstecz w przypadku zawarcia takiej umowy przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa?

Nie.

4.1. Czy w Państwa kraju istnieje więcej niż jeden małżeński ustrój majątkowy? Gdzie?

W Luksemburgu umowy majątkowe małżeńskie zostają ujawnione przez załączenie wyciągu z umowy do akt stanu cywilnego prowadzonych przez prokuraturę oraz zamieszczenie odpowiedniego wpisu w aktach [art. 1018, art. 1026, art. 1126 i nast. nowego kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.)].

Istnieje również ustrój szczególny dla umów majątkowych małżeńskich przewidujących przyznanie małżonkowi pozostałemu przy życiu całości lub części majątku obejmującego masę spadkową współmałżonka lub przewidujących odstępstwo od ustawowego podziału majątku. Dotyczy on umów zarejestrowanych w luksemburskim rejestrze nieruchomości i majątku (Administration de l’Enregistrement et des Domaines).

Wreszcie w przypadku gdy jeden z małżonków jest przedsiębiorcą lub prowadzi działalność handlową, to wyciąg z umowy majątkowej małżeńskiej zamieszcza się w luksemburskim rejestrze handlowym i spółek (art. 1020 ust. 5 k.p.c.).

4.2. Jakie dokumenty są rejestrowane? Jakie informacje są rejestrowane?

W rejestrze umieszcza się również następujące dokumenty: wnioski o podział majątku, akty notarialne, rozstrzygnięcia dotyczące małżeńskiego ustroju majątkowego, zwłaszcza wszystkie zmiany takiego ustroju (bez uszczerbku dla zniesienia istniejącej wcześniej wspólności, które należy przeprowadzić, o ile dotyczy).

4.3. W jaki sposób i kto może uzyskać dostęp do zarejestrowanych informacji?

Kopie wyciągów przechowywanych w aktach stanu cywilnego wydawane są zainteresowanym na wniosek. Po zamieszczeniu ewentualnych skreśleń w aktach, kopie wyciągów przechowywanych w takich aktach mogą być wydawane wyłącznie za zezwoleniem prokuratora (art. 1129 k.p.c.). Wyciągi z rejestru handlowego i spółek mogą być przeglądane bezpośrednio na miejscu lub zamawiane za pośrednictwem Internetu (www.rcsl.lu).

4.4. Jakie są skutki prawne rejestracji (ważność, sprzeciw)?

Skutki prawne rejestracji różnią się w zależności od tego, czy dotyczą stron, czy też osób trzecich. Ewentualne zmiany stają się skuteczne między stronami z datą sporządzenia aktu notarialnego. Wobec osób trzecich zmiany stają się skuteczne po upływie trzech miesięcy po zamieszczeniu w aktach, chyba że podczas transakcji z osobą trzecią małżonkowie poinformują ja o zmianach (art. 1397 ust. 2 k.c.). Niemniej wszelkie zmiany pozostają bezskuteczne względem wierzycieli korzystających z praw nabytych przed dokonaniem zmiany (art. 1397 ust. 3 k.c.).

4.5. Czy umowa majątkowa małżeńska zawarta w innym państwie zgodnie z obowiązującym w nim prawie może zostać zarejestrowana w Polsce? Jeżeli tak, jakie warunki bądź formalności muszą zostać spełnione?

Tak. W takim przypadku należy złożyć „acte de dépôt ” i przetłumaczone dokumenty.

5.1. W jaki sposób dzielony jest majątek (prawa in rem)?

Wspólność ustaje na skutek rozwodu (art. 1441 k.c.). Po rozwodzie każdy z byłych małżonków przejmuje posiadanie składników jego majątku odrębnego, o ile wciąż istnieją w formie rzeczowej, lub przedmioty majątkowe za nie nabyte (art. 1467 k.c.).

Sporządza się rachunek zwrotów, w którym figurują należności z majątku wspólnego na rzecz każdego z małżonków, oraz należności każdego z małżonków na rzecz wspólnego majątku (art.1468 k.c.).

Następnie przeprowadza się podział majątku (art. 1475 i nast. k.c.). W razie braku ugody stron, o podziale majątku rozstrzyga sąd.

5.2. Kto odpowiada za istniejące zobowiązania po rozwodzie/separacji?

Co się tyczy zobowiązań zaciągniętych samodzielnie przez jednego z małżonków, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia całości wierzytelności przez tego małżonka. Dochodzenie wierzytelności od jego współmałżonka możliwe jest tylko do połowy wartości wierzytelności, chyba że współmałżonek odpowiadał solidarnie za zobowiązania (art. 1482 i art. 1483 k.c.). Zaspokojenia zobowiązania osobistego jednego z małżonków nie można dochodzić od jego współmałżonka.

5.3. Czy małżonek ma prawo do żądania wypłaty wyrównania?

Nie.

Jeżeli zmarły małżonek pozostawi dzieci lub ich zstępnych, to współmałżonek pozostający przy życiu jest uprawniony do dziedziczenia po zmarłym, o ile zmarły nie określił inaczej w testamencie. Współmałżonek pozostały przy życiu może według wyboru dziedziczyć w części odpowiadającej najmniejszemu z udziałów przypadającemu uprawnionemu dziecku, przy czym taki udział ma wynosić nie mniej niż jedną czwartą spadku, lub objąć użytkowanie i pobieranie pożytków z nieruchomości nabytej łącznie przez małżonków, wraz z powiązanymi przedmiotami jej urządzenia, przy zastrzeżeniu że zmarły był właścicielem całości nieruchomości bądź stanowiła ona współwłasność wraz z pozostającym przy życiu małżonkiem (art. 767-1 CC).

W przypadku gdy zmarły nie pozostawi dzieci ani ich zstępnych, to, o ile zmarły nie określił inaczej w testamencie, współmałżonek pozostający przy życiu jest uprawniony do dziedziczenia całości spadku na wyłączną własność (art. 767-2 k.c.).

O zawartości masy spadkowej, a nawet o jej istnieniu może przesądzać zawarta umowa majątkowa małżeńska.

Nie.

W dniu 1 listopada 2004 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 lipca 2004 r. (Mém. P. 2019 i nast., dok. parl. nr 4946) o skutkach prawnych niektórych związków partnerskich.
Partnerzy, którzy złożyli deklarację wstąpienia w związek partnerski, mogą kształtować skutki majątkowe związku partnerskiego w drodze pisemnej umowy zawartej między nimi. Taką umowę mogą zawrzeć lub zmienić w dowolnym czasie. Powiadomienie o zawarciu umowy przesyła się do prokuratury w terminie trzech dni roboczych (art. 6 ustawy z 2004 r.).

Nawet w przypadku niezawarcia umowy, deklaracja wstąpienia w związek partnerski rodzi prawa i obowiązki miedzy partnerami, które pod wieloma względami przypominają prawa i obowiązki małżonków. Wyżej wskazane przepisy mają zastosowanie tylko do zadeklarowanych związków partnerskich w rozumieniu art. 3 wspomnianej ustawy (art. 1 ustawy z 2004 r.). Nie istnieją przepisy szczególne regulujące ustrój majątkowy niezarejestrowanych związków niebędących małżeństwem.
Unormowania ustawy z 2004 r. zostały niedawno uzupełnione o ustawę z 3 sierpnia 2010 r., (Mém. P. 2190, dok. parl. nr 5904). Art. 4-1 tej ustawy stanowi o uznawaniu związków partnerskich zawartych za granicą, przyznając im takie same uprawnienia, jakie posiadają związki partnerskie zawarte w Luksemburgu.

Powszechnie uważa się, że w wymiarze międzynarodowym sąd właściwy ustalany jest na podstawie przepisów określających właściwość miejscową w prawie krajowym. Zależnie od okoliczności mogą odgrywać rolę również inne czynniki, takie jak właściwość rzeczowa, miejsce zamieszkania (stałego pobytu), obywatelstwo, położenie nieruchomości itp.

W Wielkim Księstwie Luksemburga wyrok orzekający rozwód lub separację sądową zazwyczaj zawiera również nakaz zniesienia wspólności i podziału majątku oraz wyznaczenie notariusza do przeprowadzenia podziału.

Zasadniczo właściwość sądu w sprawach z zakresu małżeńskiego ustroju majątkowego nie jest związana z miejscem położenia nieruchomości. Wskutek tego sądy luksemburskie mogą orzekać również o licytacji nieruchomości położonych za granicą.

Jeżeli notariusz, którego sąd wyznaczył do przeprowadzenia podziału, nie doprowadzi do ugody między stronami, sporządza on protokół rozbieżności dotyczący roszczeń stron oraz kieruje je do sądu.