1.1. Jakie prawo ma zastosowanie do majątku par? Jakie kryteria/zasady są stosowane do określenia prawa właściwego? Które międzynarodowe konwencje muszą być przestrzegane w poszczególnych państwach?

Jeżeli małżonkowie nie ustalą inaczej w drodze umowy, to ich majątek małżeński podlega prawu właściwemu dla ich stosunków osobistych, tj.:

• ich wspólnemu prawu krajowemu, o ile posiadają takie samo obywatelstwo;
• prawu państwa, w którym w przeważającej mierze utrzymują wspólne pożycie małżeńskie, o ile posiadają różne obywatelstwa lub więcej niż jedno wspólne obywatelstwo (art. 29 i art. 30 ustawy nr 218 z 31.5.1995 r.).

Włochy nie ratyfikowały żadnej konwencji międzynarodowej w tej sprawie.

1.2. Czy małżonkowie mogą wybrać prawo, które ma do nich zastosowanie? Jeśli tak, jakie zasady obowiązują przy takim wyborze (np. prawa, które można wybrać, wymogi formalne, prawo działające wstecz)?

Tak, małżonkowie mogą dokonać wyboru prawa właściwego. Mogą uzgodnić, że ich majątek będzie podlegał prawu państwa, którego przynajmniej jeden z małżonków jest obywatelem, lub prawu państwa, w którym przynajmniej jeden z małżonków posiada miejsce zamieszkania. Wymogi formalne i materialne dotyczące ważności umowy o wyborze prawa regulują normy wybranego w niej prawa lub prawa miejsca zawarcia umowy (art. 30 ustawy nr. 218 z 31.5.1995 r.).

Wymogiem minimalnym jest forma pisemna. Taką umowę można zawrzeć lub zmienić w dowolnym czasie; nie ma ona skutku wstecznego, a adnotację o umowie można zamieścić w akcie małżeństwa w księdze stanu cywilnego.

2.1. Proszę opisać ogólne zasady: Jakie dobra są objęte wspólnością majątkową? Jakie dobra stanowią osobisty majątek poszczególnych małżonków?

Ustawowym małżeńskim ustrojem majątkowym jest wspólność majątkowa (art. 159 włoskiego kodeksu cywilnego).

Ustrój wspólności ustawowej przewiduje istnienie majątku wspólnego, majątku osobistego i majątku o odroczonej wspólności.

Przedmioty majątkowe nabyte osobno lub wspólnie przez małżonków po zawarciu małżeństwa wchodzą w skład majątku wspólnego, z wyjątkiem składników majątku osobistego oraz składników majątku objętego odroczoną wspólnością (art. 177 Kodeksu cywilnego).

Do majątku osobistego zalicza się:

• a. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa lub przyjęciem ustroju wspólności majątkowej;
• b. przedmioty majątkowe nabyte tytułem darowizny lub spadku po zawarciu małżeństwa, o ile w akcie darowizny lub testamencie nie określono, że dane przedmioty majątkowe mają stanowić składniki majątku wspólnego;
• c. przedmioty majątkowe przeznaczone wyłącznie do użytku osobistego małżonka oraz ich przynależności;
• d. przedmioty majątkowe potrzebne małżonkowi do wykonywania zawodu;
• e. przedmioty majątkowe otrzymane tytułem odszkodowania za szkodę oraz świadczenia rentowe związane z częściową lub całkowitą niezdolnością do pracy;
• f. przedmioty majątkowe nabyte w drodze zapłaty lub wymiany za wyżej wymienione przedmioty, jeżeli zostało to wyraźnie oświadczone w chwili nabycia.

Do wyłączenia ze wspólnego majątku przedmiotów majątkowych ruchomych i nieruchomych wymienionych w lit. c), d) i f) powyżej, zarejestrowanych w odpowiednim rejestrze majątkowym i nabytych po zawarciu małżeństwa, wymagane jest oświadczenie woli o wyłączeniu ze wspólnego majątku towarzyszące czynności ich nabycia, złożone w obecności współmałżonka (art. 179 kodeksu cywilnego).

Do przedmiotów majątkowych objętych odroczoną wspólnością zalicza się:

• pożytki z majątku osobistego współmałżonków oraz zyski z ich działalności indywidualnej, jeżeli wciąż występują w chwili ustania wspólności [art. 177 lit. b) i c) kodeksu cywilnego];
• przedmioty majątkowe przeznaczone do prowadzenia przedsiębiorstwa jednego z małżonków, jeżeli przedsiębiorstwo zostało zawiązane po zawarciu małżeństwa, jak również wzrost wartości przedsiębiorstwa zawiązanego przed zawarciem małżeństwa, jeżeli wciąż występują w chwili ustania wspólności (art. 178 kodeksu cywilnego).

Wspólność odroczona znajduje zastosowanie tylko w razie ustania wspólności majątkowej. Zależnie od dominującego poglądu w doktrynie, nie oznacza ona faktycznej współwłasności rzeczy lub praw, lecz jedynie prawo małżonka do spłaty jego zobowiązań przez drugiego małżonka (właściciela) do wysokości równej połowie wartości majątku. W przypadku gdy wartości tej nie określono w drodze umowy się, ustala ją sąd.

Na gruncie prawa spadkowego oznacza to obciążenie małżonka pozostającego przy życiu długiem zmarłego małżonka.

2.2. Czy istnieją prawne przesłanki dotyczące przydzielania majątku?

Jeżeli nie zostanie wykazane inaczej, rzeczy ruchome zalicza się do wspólnego majątku (art. 195 kodeksu cywilnego).

2.3. Czy małżonkowie powinny sporządzać inwentarz majątku? Jeśli tak, kiedy i jak?

Małżonkowie nie maja obowiązku sporządzać spisu inwentarza.

2.4. Kto odpowiada za zarządzanie majątkiem? Kto jest uprawniony do rozporządzania majątkiem? Czy można dysponować/rozporządzać majątkiem samodzielnie czy też wymagana jest zgoda małżonka (np. sprzedaż wspólnego domu małżonków)? Jakie skutki niesie brak zgody na ważność transakcji prawnej i obowiązywanie wobec osób trzecich?

Zarząd wspólnym majątkiem może wykonywać samodzielnie każdy współmałżonek.

Niemniej czynności wykraczające poza zakres zwykłego zarządu oraz polegające na zawieraniu umów przewidujących przyznanie lub nabycie osobistych praw do korzystania i pobierania pożytków wykonują wspólnie oboje małżonkowie. Podobnie oboje małżonkowie wspólnie ustanawiają pełnomocnika do reprezentowania w postępowaniu sądowym w powiązanych sprawach (art. 180 kodeksu cywilnego).

W przypadku rzeczy ruchomych lub nieruchomych figurujących w publicznym rejestrze majątkowym, ważność czynności rozporządzającej taką rzeczą (sprzedaż itp.) wykonanej bez wymaganej zgody współmałżonka może podważyć współmałżonek, którego zgoda była wymagana, w ciągu roku od daty powzięcia wiadomości o czynności, oraz w każdym razie w ciągu roku od przeniesienia; w innym przypadku małżonek działający bez zgody współmałżonka musi na żądanie współmałżonka przywrócić stan wspólnego majątku sprzed wykonania czynności, a jeżeli to niemożliwe, zapłacić równowartość zubożenia (art. 184 kodeksu cywilnego).

Małżonek nie może rozporządzać swoim udziałem we wspólnym majątku do czasu prawnego ustania wspólności majątkowej.

Jeżeli małżonek odmawia udzielenia zgody na wykonanie czynności, jest nieobecny lub w inny sposób niezdolny do jej wydania, drugi małżonek może wystąpić o zezwolenie sądu na wykonanie koniecznych czynności (art. 181 i 182 kodeksu cywilnego). Ponadto sędzia może pozbawić jednego z małżonków zarządu wspólnym majątkiem, jeżeli zostanie wykazane, że zarządzał nim nieudolnie (art. 183 kodeksu cywilnego). W przypadkach bezwzględnej lub względnej niezdolności lub nieudolnego zarządu jednego z małżonków sędzia może orzec przymusową rozdzielność majątkową, należącą do przesłanek ustania wspólności majątkowej (art. 193 kodeksu cywilnego).

Czynności zarządu i czynności rozporządzające majątkiem osobistym oraz przedmiotami objętymi wspólnością odroczoną właściciel będzie sprawował samodzielnie (art. 185 kodeksu cywilnego).

Nie istnieją przepisy szczególne dotyczące wspólnego miejsca zamieszkania małżonków ani nie przewidziano szczególnej ochrony praw małżonka niebędącego właścicielem takiego miejsca zamieszkania.

2.5. Czy jakiekolwiek transakcje zawierane przez jednego z małżonków mogą obowiązywać w stosunku do drugiego małżonka?

Czynności zwykłego zarządu wspólnym majątkiem może wykonywać każdy z małżonków samodzielnie (art. 180 kodeksu cywilnego). Za zobowiązania zaciągnięte w interesie rodziny odpowiada się wspólnym majątkiem, nawet jeśli jeden z małżonków zaciągnął je samodzielnie (art. 186 kodeksu cywilnego).

2.6. Kto odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w trakcie małżeństwa? Jaki majątek mogą wykorzystać wierzyciele do zaspokojenia swoich roszczeń?

W przypadku gdy wierzyciel nie może w pełni zaspokoić się z majątku osobistego małżonka, to dług – o ile został zaciągnięty przez jednego z małżonków po zawarciu małżeństwa oraz należy do czynności wykraczających poza zwykły zarząd, wykonanych bez zgody współmałżonka – obciąża majątek wspólny do wysokości odpowiadającej wartości udziału małżonka w zobowiązaniu (art. 189 kodeksu cywilnego).

Wierzyciele osobiści jednego z małżonków, nawet jeśli dług powstał przed zawarciem małżeństwa, mogą żądać zaspokojenia subsydiarnie z majątku wspólnego do wysokości odpowiadającej wartości udziału małżonka w zobowiązaniu W przypadkach niezabezpieczonych wierzytelności wierzyciele ze zobowiązań obciążających wspólny majątek mają pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi małżonków (art. 189 kodeksu cywilnego).

Wierzyciele ze zobowiązań obciążających wspólny majątek, w przypadku gdy wspólny majątek nie wystarcza na pokrycie wierzytelności, mogą subsydiarnie żądać zaspokojenia z majątków osobistych małżonków, do wysokości równej połowie wartości roszczenia (art. 190 kodeksu cywilnego).

3.1. Które przepisy mogą być zmodyfikowane w drodze zawarcia umowy, a które nie podlegają modyfikacjom? Jaki małżeński ustrój majątkowy można wybrać?

Ustrój wspólności majątkowej można zmieniać w drodze umowy majątkowej miedzy małżonkami (art. 210 kodeksu cywilnego). W chwili zawarcia małżeństwa małżonkowie mogą również złożyć do księgi stanu cywilnego oświadczenie woli o wyborze ustroju rozdzielności majątkowej (art. 162 kodeksu cywilnego).

Prawo przewiduje dwa umowne ustroje majątkowe: rozdzielność majątkową i umowną wspólność majątkową.

Ustrój rozdzielności majątkowej jest całkowicie odmienny od ustroju ustawowego: każdy z małżonków posiada majątek odrębny oraz prawo do użytkowania i zarządu majątkiem nabytym tak przed zawarciem małżeństwa, jak i po jego zawarciu, bez żadnych wyjątków, oraz odpowiada za własne zobowiązania majątkiem odrębnym (art. 215 i art. 217 kodeksu cywilnego).

W razie wspólnego nabycia przedmiotu majątkowego przez małżonków podlega on zwykłym przepisom o wspólności majątkowej.

Umowna wspólność majątkowa jest mniej powszechnym ustrojem. Stanowi ona zmienioną wersję wspólności ustawowej. Małżonkowie mogą swobodnie regulować warunki takiej wspólności. Nie mogą jednak:

• wprowadzać ogólnych odesłań do norm prawnych lub zwyczajowych, którym nie podlegają; muszą szczegółowo określić treść porozumienia regulującego ich stosunki;
• obejmować umowną wspólnością majątkową przedmiotów należących do majątku osobistego, wymienionych w pkt. 2.1 lit. c), d) i e);
• wprowadzać odstępstw od przepisów regulujących zarząd wspólnym majątkiem oraz równość udziałów w majątku, który inaczej byłby objęty wspólnością ustawową (art. 210 kodeksu cywilnego).

Ustawodawca przewiduje również fundusz majątkowy, choć nie oznacza on wprowadzenia umownego ustroju i odnosi się tylko do określonych przedmiotów majątkowych. Poprzez taki fundusz, który może funkcjonować równolegle z ustrojem wspólności lub rozdzielności majątkowej, jedne z małżonków, oboje małżonkowie bądź osoba trzecia mogą wyodrębnić rzeczy ruchome lub nieruchome figurujące w publicznym rejestrze majątkowym, lub instrumenty zbywalne, w celu przeznaczenia ich na zaspokojenie potrzeb rodziny. Zarząd takimi przedmiotami majątkowymi regulują przepisy szczególne; są one wyłączone z egzekucji zobowiązań, o których wierzyciel wiedział, że zostały zaciągnięte w innych celach niż na zaspokojenie potrzeb rodziny (art. 167 i nast.).

3.2. Jakie są wymagania formalne i z kim się należy skontaktować?

Dla swej ważności umowa musi zostać zawarta w formie dokumentu uwierzytelnionego, w obecności dwóch świadków.

Oświadczenie woli o wyborze ustroju rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą również złożyć do księgi stanu cywilnego w chwili zawarcia małżeństwa (art. 162 kodeksu cywilnego).

3.3. Kiedy można zawrzeć umowę i kiedy wchodzi ona w życie?

Umowę można zawrzeć w każdym czasie, przed zawarciem małżeństwa lub po jego zawarciu. Jeżeli umowa została zawarta przed zawarciem małżeństwa, to wchodzi życie z chwilą zawarcia małżeństwa. Jeżeli umowa została zawarta po zawarciu małżeństwa, wchodzi w życie niezwłocznie z chwilą zawarcia.

Jest ona skuteczna wobec osób trzecich, jeżeli w akcie małżeństwa w księdze stanu cywilnego widnieje odpowiednia adnotacja (art. 162 kodeksu cywilnego).

3.4. Czy małżonkowie mogą zmienić istniejącą umowę? Jeśli tak, na jakich warunkach?

Umowę można zmienić w dowolnym czasie, w formie dokumentu urzędowego (art. 163 kodeksu cywilnego). W ustawie nr 142 z 10.5.1981 r. zniesiono wymóg sądowego zatwierdzenia zmiany do umowy. Wymaga się jednak zatwierdzenia sądowego zmian do umów zawartych w formie dokumentu urzędowego przed 7.5.1981 r.

3.5. Czy zgodnie z prawem krajowym umowa majątkowa małżeńska może działać wstecz w przypadku zawarcia takiej umowy przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa?

Zgodnie z włoskim prawem, przed wejściem w życie rozporządzeń UE 2016/1103 i 1104 w intercyzach nie można było uwzględniać skutku obowiązującego wstecz. Art. 22, paragraf 2 i 3 tych rozporządzeń daje obecnie małżonkom możliwość celowego uwzględnienia w umowie zmiany obowiązującego prawa w odniesieniu do skutków majątkowych. Tę opcję można stosować tylko wtedy, gdy obowiązująca wstecz zmiana prawa nie narusza praw stron trzecich wynikających z tego prawa.

Ustrój ustawowy, w przeciwieństwie do ustrojów umownych, ma charakter publiczny w tak zwanym ujęciu negatywnym, co oznacza, iż zakłada się i uznaje jego skuteczność wobec osób trzecich, o ile w akcie małżeństwa w księdze stanu cywilnego nie widnieje odpowiednia adnotacja. Umowne ustroje majątkowe uzyskują charakter publiczny poprzez umieszczenie adnotacji w akcie małżeństwa w elektronicznej lub papierowej księdze stanu cywilnego prowadzonej przez urząd stanu cywilnego (art. 69 dekretu prezydenckiego nr 396 z 3.11.2000 r.).

4.1. Czy w Państwa kraju istnieje więcej niż jeden małżeński ustrój majątkowy? Gdzie?

Poza umieszczeniem adnotacji w księdze stanu cywilnego nadającym skuteczność wobec osób trzecich, w niektórych przypadkach wymagana jest rejestracja umowy w rejestrze gruntowym (art. 2647 kodeksu cywilnego). Jednak zgodnie z przeważającym poglądem w doktrynie wymóg ten może zastąpić zwykłe obwieszczenie publiczne, bez związku ze skutecznością wobec osób trzecich.

4.2. Jakie dokumenty są rejestrowane? Jakie informacje są rejestrowane?

Adnotacje zamieszczana w akcie małżeństwa w księdze stanu cywilnego prowadzonej przez urząd stanu cywilnego zawierają m.in. następujące informacje (art. 162 kodeksu cywilnego, art. 69 dekretu prezydenckiego nr 396 z 3.11.2000 r.): data zawarcia umowy, wskazanie notariusza, który sporządził dokument urzędowy, dane stron umowy, wskazanie wybranego ustroju majątkowego, wybór prawa właściwego, orzeczenie o ustaniu małżeństwa lub przymusowej rozdzielności majątkowej. Wniosek o zamieszczenie adnotacji o umowie składa notariusz, który sporządził dokument urzędowy umowy.

4.3. W jaki sposób i kto może uzyskać dostęp do zarejestrowanych informacji?

Prawo wglądu do ksiąg aktów stanu cywilnego przysługuje każdemu.

4.4. Jakie są skutki prawne rejestracji (ważność, sprzeciw)?

Skutek rejestracji publicznej polega na skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego względem osób trzecich.

4.5. Czy umowa majątkowa małżeńska zawarta w innym państwie zgodnie z obowiązującym w nim prawie może zostać zarejestrowana w Polsce? Jeżeli tak, jakie warunki bądź formalności muszą zostać spełnione?

Włoski publiczny system rejestracji (regime pubblicitario) umów małżeńskich podlega postanowieniom artykułu 162 Kodeksu Cywilnego i DPR z dnia 3 października 2000 roku, nr 396; umożliwia on wdrożenie przepisów dotyczących sprzeciwu wobec stron trzecich, jak wyszczególniono w art. 28 rozporządzenia UE 2016/1103 i 1104.

Włoski „regime pubblicitario” umożliwia sporządzenie adnotacji umowy w „registri dello stato civile” (rejestr stanu cywilnego) obok aktu małżeństwa. Umowy małżeńskie powinny być przede wszystkim sporządzone według wzoru określonego w prawie danego kraju i spełniać wszelkie inne formalności, które umożliwiają egzekwowanie ich we Włoszech (np. apostil wystawiony w kraju pochodzenia). Oczywiście fakt zawarcia małżeństwa powinien zostać następnie odnotowany we włoskim „registro dello stato civile”. Aby spełnić warunki rejestracji, art. 22 wyżej wspomnianego DPR stwierdza zgodnie z postanowieniami międzynarodowych konwencji, że dokumenty sporządzone w obcym języku należy złożyć wraz z tłumaczeniami „certificata conforme”, czyli dokumentami, których zgodność z oryginałem została oficjalnie potwierdzona w urzędzie dyplomatycznym, w konsulacie lub przez tłumacza przysięgłego w obecności „ufficiale dello stato civile”. Należy również pamiętać, iż zgodność z normami włoskiego urzędu rejestracji umów małżeńskich, sporządzonych w ramach prawa obowiązującego za granicą, jest możliwa tylko wtedy, gdy prawo włoskie uwzględnia niektóre treści przypominające co najmniej pod pewnymi względami treści zawarte w tych zagranicznych umowach, zgodnie z „zasadą adaptacji” (istituto dell’adattamento) określoną w art. 29 wyżej wspomnianych rozporządzeń UE. Innymi słowy, zgodność z francuskimi wymogami rejestracji byłaby niemożliwa w odniesieniu do umowy dotyczącej „fondo patrimoniale” związanego z zasobem zlokalizowanym we Francji, regulowanej przez prawo włoskie, ponieważ prawo francuskie nie przewiduje możliwości akceptacji umowy małżeńskiej o treści przypominającej „fondo patrimoniale”.

Separacja i rozwód powodują ustanie małżeńskiego ustroju majątkowego (art. 191 kodeksu cywilnego).

5.1. W jaki sposób dzielony jest majątek (prawa in rem)?

W razie ustania (ustawowej) wspólności majątkowej, po dokonaniu zaległych zwrotów i spłat następuje podział aktywów i zobowiązań na równe części (art. 191 i nast. kodeksu cywilnego, zob. też pkt. 5.3). Pozostały wspólny majątek podlega zwykłym przepisom o wspólności majątkowej. W przypadku gdy małżonkowie nie osiągną porozumienia w kwestii podziału wspólnego majątku, podział przeprowadza sąd. Jeżeli nie zostanie wykazane inaczej, rzeczy ruchome zalicza się do wspólnego majątku (art. 195 kodeksu cywilnego). W celu zaspokojenia potrzeb dzieci oraz potrzeb związanych z opieką nad nimi, sąd może ustanowić na rzecz jednego z małżonków prawo do korzystania i pobierania pożytków z części majątku przypadającej drugiemu małżonkowi (art. 194 kodeksu cywilnego).

W razie ustania umownej wspólności majątkowej (zob. pkt. 3.1) znajdują zastosowanie wyżej wspomniane normy regulujące wspólność ustawową, z uwzględnieniem ewentualnych odstępstw przewidzianych przez małżonków.

W razie ustania rozdzielności majątkowej (zob. pkt. 3.1) majątek podlega zwykłym przepisom o ustroju majątkowym.

W przypadku unieważnienia lub ustania małżeństwa ulega rozwiązaniu fundusz majątkowy (zob. pkt. 3.1). Jeżeli jednak są małoletnie dzieci, fundusz trwa nadal, do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez ostatnie z dzieci. Sąd może przyznać własność lub użytkowanie udziału w aktywach funduszu na rzecz małoletniego (art. 171 kodeksu cywilnego).

5.2. Kto odpowiada za istniejące zobowiązania po rozwodzie/separacji?

Odpowiedzialność za zobowiązania dłużne powstałe w ustroju wspólności majątkowej nie wpływa na ustanie ustroju.

5.3. Czy małżonek ma prawo do żądania wypłaty wyrównania?

5.3.1. W przypadku ustroju wspólności majątkowej z wyrównaniem dorobków:
- Czy roszczenie można zaspokoić w formie zapłaty lub w naturze?
- W jaki sposób oceniane jest roszczenie?
- Jaka jest wysokość płatności wyrównania?
- W jakiej sytuacji zalecane jest roszczenie?
Prawo włoskie nie przewiduje ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

5.3.2. W innych przypadkach (brak wspólności majątkowej z wyrównaniem dorobków)?
W przypadku ustroju wspólności majątkowej każdy z małżonków zwraca do wspólnego majątku sumy pobrane ze wspólnego majątku na potrzeby inne niż zaspokojenie wspólnych zobowiązań. Każdy z małżonków może żądać zwrotu sum pobranych z jego majątku osobistego i wykorzystanych na potrzeby wspólnego majątku (art. 192 kodeksu cywilnego).

Śmierć małżonka powoduje ustanie wspólności majątkowej ze skutkami opisanymi w pkt. 5. Ponadto małżonek pozostający przy życiu nabywa prawo do udziału w spadku po zmarłym, na podstawie przepisów o dziedziczeniu.

Nie.

Ustrój współności majątkowej stosuje się również do zarejestrowanych związków parnerskich, chyba że partnerzy zdecydują się zawrzeć umowę majątkową (lub podobnie jak w przypadku związku małżeńskiego mogą wybrać rodzielność majątkową). Ustawa nr 76/2016 swoim zakresem obejmuje również zarejestrowane związki parterskie, przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego, zachowku, wydziedziczenia, istytucji powrotu spadku jak i paktów rodzinnych.

Ustęp 21 (ustawa nr 76/2016) stanowi, że przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego, zachowku i wydziedziczenia odpowiednio znajdują zastsowanie do partnerów pozostających w zarejestrowanym związku partnerskim.

Wyłączną właściwość posiadają sądy. Co do zasady włoskie sądy są właściwe w danej sprawie, jeżeli pozwany posiada miejsce stałego pobytu (miejscem stałego pobytu osoby jest miejsce, w którym znajduje się główny ośrodek jej działalności i interesów; art. 43 kodeksu cywilnego) lub miejsce zamieszkania (miejscem zamieszkania jest miejsce, w którym osoba zwyczajowo zamieszkuje; art. 43 kodeksu cywilnego (art. 3 ustawy nr 218 z 31.5.1995 r.).

Ponadto sądy włoskie są właściwe w sprawach o stwierdzenie nieważności i unieważnienie małżeństwa, separację i rozwiązanie małżeństwa, kiedy jeden z małżonków jest obywatelem włoskim lub małżeństwo zostało zawarte we Włoszech (art. 32 ustawy nr 218 z 31.5.1995 r.).